"मध्य आशिया" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

आफ्रिका
	मध्य आशिया
क्षेत्रफळ	४०,०३,४०० वर्ग किमी
लोकसंख्या	६,१५,५१,९४५
देश	कझाकस्तान; किर्गिझस्तान; उझबेकिस्तान; ताजिकिस्तान; तुर्कमेनिस्तान

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

२०:३२, २० जुलै २०११ ची आवृत्ती

मध्य आशिया हा आशिया खंडामधील एक भौगोलिक प्रदेश आहे. इतर भौगोलिक प्रदेशांप्रमाणे मध्य आशियाच्या अनेक व्याख्या आहेत. सर्वसाधारणपणे मध्य आशियामध्ये आशियाच्या पश्चिम भागातील युरोपाच्या सीमेजवळील भूभागाचा समावेश केला जातो. ह्यांमध्ये भूतपूर्व सोव्हियेत संघाच्या विघटनानंतर स्वतंत्र झालेले कझाकस्तान, किर्गिझस्तान, उझबेकिस्तान, ताजिकिस्तान व तुर्कमेनिस्तान हे देश येतात. ह्या देशांची एकत्रित लोकसंख्या सुमारे ६.१५ कोटी इतकी आहे.

काही व्याख्यांनुसार दक्षिण आशियातील अफगाणिस्तान व इराण तर पूर्व आशियातील मंगोलिया हे देश तसेच पाकिस्तानचा उत्तर भाग, भारताचा काश्मीर, चीनमधील शिंच्यांग हा प्रदेश व दक्षिण सायबेरिया देखील मध्य आशियामध्ये गणले जातात.

भूगोल

संयुक्त राष्ट्रांच्या व्याख्येनुसार आशियाचे भौगोलिक प्रदेश:
  उत्तर आशिया

  मध्य आशिया

  नैऋत्य आशिया

  दक्षिण आशिया

  पूर्व आशिया

  आग्नेय आशिया

मध्य आशियाच्या भौगोलिक रचनेमध्ये पर्वतरांगा (तियान शान), वाळवंटे (कारा कुम, किझिल कुम, ताक्लामकान) व वृक्षरहित गवताळ पठारांचा समावेश होतो. सीर दर्या, अमू दर्या व हरिरुद ह्या मध्य आशियातील प्रमुख नद्या आहेत. अरल समुद्र व बालखाश सरोवर हे येथील सर्वात मोठे पाण्याचे साठे आहेत. गेल्या अनेक दशकांमध्ये मध्य आशियातील नद्यांचे पाणी मोठ्या प्रमाणावर सिंचनाकरिता इतरत्र वळवण्यात आल्यामुळे हे दोन्ही पाण्याचे साठे झपाट्याने आटले आहेत.

येथील पुष्कळशी जमीन ओबडधोबड व रूक्ष असून शेतीसाठी अनुकुल नाही. मध्य आशियाच्या मोठ्या भागात कोणताही पाण्याचा साठा नसल्यामुळे येथील हवामानामधील बदल तीक्ष्ण असतात. तसेच पाण्याची तीव्र टंचाई असल्यामुळे पाण्यावरून वाद व तंटे कायम आहेत.

भूभाग व तपशील

देश	क्षेत्रफळ किमी^२	लोकसंख्या (२००९)	लोकसंख्या घनता प्रति किमी^२	जीडीपी दशलक्ष डॉलर्स (२००९)	दरडोई उत्पन्न (२००९)	राजधानी	अधिकृत भाषा
उझबेकिस्तान	&0000000000447400.000000४,४७,४००	&0000000027606000.000000२,७६,०६,०००	&0000000000000062.000000६२	&0000000000032816.000000३२,८१६	$&0000000000001175.000000१,१७५	ताश्केंत	उझबेक
कझाकस्तान	&0000000002724900.000000२७,२४,९००	&0000000016004800.000000१,६०,०४,८००	&0000000000000006.000000६	&0000000000109273.000000१,०९,२७३	$&0000000000006823.000000६,८२३	अस्ताना	कझाक, रशियन
किर्गिझस्तान	&0000000000199900.000000१,९९,९००	&0000000005482000.000000५४,८२,०००	&0000000000000027.000000२७	&0000000000004570.000000४,५७०	$&0000000000000850.000000८५०	बिश्केक	किर्गिझ, रशियन
ताजिकिस्तान	&0000000000143100.000000१,४३,१००	&0000000007349145.000000७३,४९,१४५	&0000000000000051.000000५१	&0000000000004982.000000४,९८२	$&0000000000000766.000000७६६	दुशान्बे	ताजिक
तुर्कमेनिस्तान	&0000000000488100.000000४,८८,१००	५,११०,०००	&0000000000000010.000000१०	&0000000000016197.000000१६,१९७	$&0000000000003242.000000३,२४२	अश्गाबाद	तुर्कमेन

खालील देशांचे काही भूभाग मध्य आशियामध्ये गणले जावू शकतात.

देश	क्षेत्रफळ किमी^२	लोकसंख्या (२००९)	लोकसंख्या घनता प्रति किमी^२	जीडीपी दशलक्ष डॉलर्स (२००९)	दरडोई उत्पन्न (२००९)
Afghanistan	647,500	31,889,923	49	Kabul	Persian, Pashto
China	9,640,821	1,338,612,968	139.6	Beijing	Chinese
Iran	1,648,195	76,923,300	45	Tehran	Persian
Mongolia	1,564,116	2,736,800	2	Ulan Bator	Mongolian
Pakistan	803,940	168,925,500	210	Islamabad	Urdu, English
Russia	13,000,000	141,945,966	8.3	Moscow	Russian

संस्कृती

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
+{{ माहितीचौकट
+| bodyclass = geography
+| title     = आफ्रिका
+| image     = [[चित्र:Central Asia (orthographic projection).svg|center|250 px|मध्य आशिया]]
+| label1    = क्षेत्रफळ
+| data1     = ४०,०३,४०० [[वर्ग किमी]]
+| label2    = लोकसंख्या
+| data2     = ६,१५,५१,९४५
+| label4    = देश
+| data4     = {{देशध्वज|कझाकस्तान}}<br />{{देशध्वज|किर्गिझस्तान}}<br />{{देशध्वज|उझबेकिस्तान}}<br />{{देशध्वज|ताजिकिस्तान}}<br />{{देशध्वज|तुर्कमेनिस्तान}}
+}}
+'''मध्य आशिया''' हा [[आशिया]] [[खंड]]ामधील एक भौगोलिक प्रदेश आहे. इतर भौगोलिक प्रदेशांप्रमाणे मध्य आशियाच्या अनेक व्याख्या आहेत. सर्वसाधारणपणे मध्य आशियामध्ये आशियाच्या पश्चिम भागातील [[युरोप]]ाच्या सीमेजवळील भूभागाचा समावेश केला जातो. ह्यांमध्ये भूतपूर्व [[सोव्हियेत संघ]]ाच्या विघटनानंतर स्वतंत्र झालेले [[कझाकस्तान]], [[किर्गिझस्तान]], [[उझबेकिस्तान]], [[ताजिकिस्तान]] व [[तुर्कमेनिस्तान]] हे देश येतात. ह्या देशांची एकत्रित लोकसंख्या सुमारे ६.१५ कोटी इतकी आहे.
+काही व्याख्यांनुसार [[दक्षिण आशिया]]तील [[अफगाणिस्तान]] व [[इराण]] तर [[पूर्व आशिया]]तील [[मंगोलिया]] हे देश तसेच [[पाकिस्तान]]चा उत्तर भाग, [[भारत]]ाचा [[काश्मीर]], [[चीन]]मधील [[शिंच्यांग]] हा प्रदेश व दक्षिण [[सायबेरिया]] देखील मध्य आशियामध्ये गणले जातात.
+==भूगोल==
+[[Image:Location-Asia-UNsubregions.png|thumb|225px|[[संयुक्त राष्ट्रे|संयुक्त राष्ट्रांच्या]] व्याख्येनुसार [[आशिया]]चे भौगोलिक प्रदेश:
+{{legend|#0000E0|[[सायबेरिया|उत्तर आशिया]]}}
+{{legend|#E000E0|मध्य आशिया}}
+{{legend|#00E000|[[मध्यपूर्व|नैऋत्य आशिया]]}}
+{{legend|#E00000|[[दक्षिण आशिया]]}}
+{{legend|#FFFF20|[[पूर्व आशिया]]}}
+{{legend|#FFC000|[[आग्नेय आशिया]]}}]]
+मध्य आशियाच्या भौगोलिक रचनेमध्ये पर्वतरांगा ([[तियान शान]]), [[वाळवंट]]े ([[कारा कुम]], [[किझिल कुम]], [[ताक्लामकान]]) व वृक्षरहित गवताळ पठारांचा समावेश होतो. [[सीर दर्या]], [[अमू दर्या]] व [[हरिरुद]] ह्या मध्य आशियातील प्रमुख नद्या आहेत. [[अरल समुद्र]] व [[बालखाश सरोवर]] हे येथील सर्वात मोठे पाण्याचे साठे आहेत. गेल्या अनेक दशकांमध्ये मध्य आशियातील नद्यांचे पाणी मोठ्या प्रमाणावर सिंचनाकरिता इतरत्र वळवण्यात आल्यामुळे हे दोन्ही पाण्याचे साठे झपाट्याने आटले आहेत.
+येथील पुष्कळशी जमीन ओबडधोबड व रूक्ष असून [[शेती]]साठी अनुकुल नाही. मध्य आशियाच्या मोठ्या भागात कोणताही पाण्याचा साठा नसल्यामुळे येथील हवामानामधील बदल तीक्ष्ण असतात. तसेच पाण्याची तीव्र टंचाई असल्यामुळे पाण्यावरून वाद व तंटे कायम आहेत.
+===भूभाग व तपशील===
 [[चित्र:Central Asia - political map 2008.svg|उजवे|300 px|इवलेसे|मध्य आशियाचा नकाशा]]
+{| class="wikitable sortable"
-'''मध्य आशिया''' [[आशिया]]च्या पश्चिम भागातील [[युरोप]] आणि आशिया दरम्यानचा भूभाग आहे. मध्य आशियामध्ये सर्वसाधारणपणे खालील देशांचा उल्लेख केला जातो:
+|- style="background:#ececec;"
+! [[देश]]
+! [[जगातील देशांची यादी (क्षेत्रफळानुसार)|क्षेत्रफळ]]<br />किमी<sup>२</sup>
+! [[जगातील देशांची यादी (लोकसंख्येनुसार)|लोकसंख्या]]<br />(२००९)
+! [[जगातील देशांची यादी (लोकसंख्या घनतेनुसार)|लोकसंख्या घनता]]<br />प्रति किमी<sup>२</sup>
+! [[जीडीपी]]<br />दशलक्ष [[अमेरिकन डॉलर|डॉलर्स]] <br />(२००९)
+! [[दरडोई उत्पन्न]]<br />(२००९)
+! [[जगातील देशांच्या राजधानींची यादी|राजधानी]]
+! अधिकृत [[भाषा]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{देशध्वज|Uzbekistan}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|447400}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|27606000}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|62}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|32816}}
+| style="text-align:center;"| ${{nts|1175}}
+| style="text-align:left;" | [[ताश्केंत]]
+| style="text-align:left;" | [[उझबेक भाषा|उझबेक]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{देशध्वज|Kazakhstan}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|2724900}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|16004800}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|6}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|109273}}
+| style="text-align:center;"| ${{nts|6823}}
+| style="text-align:left;" | [[अस्ताना]]
+| style="text-align:left;" | [[कझाक भाषा|कझाक]], [[रशियन भाषा|रशियन]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{देशध्वज|Kyrgyzstan}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|199900}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|5482000}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|27}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|4570}}
+| style="text-align:center;"| ${{nts|850}}
+| style="text-align:left;" | [[बिश्केक]]
+| style="text-align:left;" | [[किर्गिझ भाषा|किर्गिझ]], [[रशियन भाषा|रशियन]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{देशध्वज|Tajikistan}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|143100}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|7349145}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|51}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|4982}}
+| style="text-align:center;"| ${{nts|766}}
+| style="text-align:left;" | [[दुशान्बे]]
+| style="text-align:left;" | [[ताजिक भाषा|ताजिक]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{देशध्वज|Turkmenistan}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|488100}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|5110,000}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|10}}
+| style="text-align:center;"| {{nts|16197}}
+| style="text-align:center;"| ${{nts|3242}}
+| style="text-align:left;" | [[अश्गाबाद]]
+| style="text-align:left;" | [[तुर्कमेन भाषा|तुर्कमेन]]
+|}
+खालील देशांचे काही भूभाग मध्य आशियामध्ये गणले जावू शकतात.
+{| class="wikitable sortable"
+|- style="background:#ececec;"
+! [[देश]]
+! [[जगातील देशांची यादी (क्षेत्रफळानुसार)|क्षेत्रफळ]]<br />किमी<sup>२</sup>
+! [[जगातील देशांची यादी (लोकसंख्येनुसार)|लोकसंख्या]]<br />(२००९)
+! [[जगातील देशांची यादी (लोकसंख्या घनतेनुसार)|लोकसंख्या घनता]]<br />प्रति किमी<sup>२</sup>
+! [[जीडीपी]]<br />दशलक्ष [[अमेरिकन डॉलर|डॉलर्स]] <br />(२००९)
+! [[दरडोई उत्पन्न]]<br />(२००९)
+! [[जगातील देशांच्या राजधानींची यादी|राजधानी]]
+! अधिकृत [[भाषा]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{flag|Afghanistan}}
+| style="text-align:center;"| 647,500
+| style="text-align:center;"| 31,889,923
+| style="text-align:center;"| 49
+| style="text-align:left;" | [[Kabul]]
+| style="text-align:left;" | [[Persian language|Persian]], [[Pashto]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{flag|China}}
+| style="text-align:center;"| 9,640,821
+| style="text-align:center;"| 1,338,612,968
+| style="text-align:center;"| 139.6
+| style="text-align:left;" | [[Beijing]]
+| style="text-align:left;" | [[Chinese language|Chinese]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{flag|Iran}}
+| style="text-align:center;"| 1,648,195
+| style="text-align:center;"| 76,923,300
+| style="text-align:center;"| 45
+| style="text-align:left;" | [[Tehran]]
+| style="text-align:left;" | [[Persian language|Persian]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{flag|Mongolia}}
+| style="text-align:center;"| 1,564,116
+| style="text-align:center;"| 2,736,800
+| style="text-align:center;"| 2
+| style="text-align:left;" | [[Ulan Bator]]
+| style="text-align:left;" | [[Mongolian language|Mongolian]]
+|-
+| style="text-align:left," | {{flag|Pakistan}}
+| style="text-align:center;"| 803,940
+| style="text-align:center;"| 168,925,500
+| style="text-align:center;"| 210
+| style="text-align:left;" | [[Islamabad]]
+| style="text-align:left;" | [[Urdu]], [[English language|English]]
+|-
+| style="text-align:left;" | {{flag|Russia}}
+| style="text-align:center;"| 13,000,000
+| style="text-align:center;"| 141,945,966
+| style="text-align:center;"| 8.3
+| style="text-align:left;" | [[Moscow]]
+| style="text-align:left;" | [[Russian language|Russian]]
+|}
+==संस्कृती==
-* {{ध्वज|कझाकस्तान}}
-* {{ध्वज|किर्गिझस्तान}}
-* {{ध्वज|उझबेकिस्तान}}
-* {{ध्वज|ताजिकिस्तान}}
-* {{ध्वज|तुर्कमेनिस्तान}}
-मध्य आशियात कधीकधी [[अफगाणिस्तान]] व [[इराण]]चा समावेश केला जातो.
 {{आशियातील देश}}
 {{जगातील भौगोलिक प्रदेश}}
-[[वर्ग:आशिया]]
+[[वर्ग:मध्य आशिया| ]]
 [[ace:Asia Teungöh]]