"सूर्यसिद्धान्त" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Content deleted Content added
छो "सूर्य सिद्धांत" हे पान "सूर्यसिद्धांत" मथळ्याखाली स्थानांतरित केले.: सामासिक शब्द आहे हो.
छोNo edit summary
ओळ १: ओळ १:
सूर्यसिद्धान्त हा खगोलशास्त्रावरील प्राचीन ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ स्वतः [[सूर्य देवता|सूर्याने]] मयासुराला कृतयुगाच्या शेवटी कथन केला, अशी एक पौराणिक समजूत आहे. याचा अर्थ असा की सूर्यसिद्धान्त नेमका कुणी लिहिला ते माहीत नाही. या ग्रंथाचा काळ इ.स पूर्व ६०० असावा असे मानले जाते. म्हणून या ग्रंथावर, '[[ग्रीक]] किंवा मेसापोटेमिया येथील तत्त्वज्ञांच्या ग्रंथांची भारतीय आवृत्ती' असा शिक्क मारता येत नाही. इसवी सनपूर्व तिसर्‍या शतकातील बौद्ध ग्रंथात याचे उल्लेख आहेत. [[पैतमाह सिद्धान्त]], [[पौलिश सिद्धान्त]] आणि [[रोमक सिद्धान्त]] या ग्रंथांतही सूर्यसिद्धान्ताचा उल्लेख आहे. अर्थात [[वराहमिहीर]] आणि [[आर्यभट्ट]] यांच्या लेखनात या ग्रंथाचे संदर्भ आढळणारच.
'''सूर्यसिद्धान्त''' (मराठी लेखनभेद: '''सूर्यसिद्धांत''' ;) हा [[खगोलशास्त्र|खगोलशास्त्रावरील]] [[संस्कृत भाषा|संस्कृत भाषेतला]] प्राचीन ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ स्वतः [[सूर्य देवता|सूर्याने]] मयासुराला कृतयुगाच्या शेवटी कथन केला, अशी एक पौराणिक समजूत आहे. याचा अर्थ असा की सूर्यसिद्धान्त नेमका कुणी लिहिला ते माहीत नाही. या ग्रंथाचा काळ इ.स पूर्व ६०० असावा असे मानले जाते. म्हणून या ग्रंथावर, '[[ग्रीक]] किंवा मेसापोटेमिया येथील तत्त्वज्ञांच्या ग्रंथांची भारतीय आवृत्ती' असा शिक्क मारता येत नाही. इसवी सनपूर्व तिसर्‍या शतकातील बौद्ध ग्रंथात याचे उल्लेख आहेत. [[पैतमाह सिद्धान्त]], [[पौलिश सिद्धान्त]] आणि [[रोमक सिद्धान्त]] या ग्रंथांतही सूर्यसिद्धान्ताचा उल्लेख आहे. अर्थात [[वराहमिहीर]] आणि [[आर्यभट्ट]] यांच्या लेखनात या ग्रंथाचे संदर्भ आढळणारच.


== स्वरूप ==
== स्वरूप ==
ओळ ८: ओळ ८:
ग्रहांचे आकारमान -
ग्रहांचे आकारमान -
* '''शुक्र''' - सूर्यसिद्धान्तानुसार शुक्राचा व्यास ३००८ मैल आहे. आधुनिक खगोलशास्त्राची सद्य मान्यता म्हणते की शुक्राचे आकारमान ३०३२ मैल आहे.
* '''शुक्र''' - सूर्यसिद्धान्तानुसार शुक्राचा व्यास ३००८ मैल आहे. आधुनिक खगोलशास्त्राची सद्य मान्यता म्हणते की शुक्राचे आकारमान ३०३२ मैल आहे.

* '''शनी''' - त्याचप्रमाणे सूर्यसिद्धान्तानुसार शनीचा व्यास ७३८८२ मैल आहे. सध्याचा अंदाज ७४५८० मैलाचा आहे. म्हणजे दोन्ही आकड्यांत केवळ १ टक्क्याचा फरक आहे.
* '''शनी''' - त्याचप्रमाणे सूर्यसिद्धान्तानुसार शनीचा व्यास ७३८८२ मैल आहे. सध्याचा अंदाज ७४५८० मैलाचा आहे. म्हणजे दोन्ही आकड्यांत केवळ १ टक्क्याचा फरक आहे.


तसेच सूर्यसिद्धान्ताच्या [[गणित]] शाखेत ज्या(Sine) व जीवा(Cos) यांचे संदर्भ किंवा मूळ दिसून येते. ग्रहणे आणि त्याची कारणे याचा ऊहापोहही या ग्रंथात आहे.
तसेच सूर्यसिद्धान्ताच्या [[गणित]] शाखेत [[ज्या]][[जीवा]] यांचे संदर्भ किंवा मूळ दिसून येते. ग्रहणे आणि त्याची कारणे याचा ऊहापोहही या ग्रंथात आहे.
एकूणच सूर्यसिद्धांत हा खगोलशास्त्रातील आद्य आणि अतिशय महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. शेकडो वर्षांपासून बनणारी भारतीय पंचांगे या ग्रंथांतील तत्वांवर आधारलेली असतात. असे असले तरी, या ग्रंथाचा आवाका वैश्विक मितीचा आहे.
एकूणच सूर्यसिद्धांत हा खगोलशास्त्रातील आद्य आणि अतिशय महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. शेकडो वर्षांपासून बनणारी भारतीय पंचांगे या ग्रंथांतील तत्वांवर आधारलेली असतात. असे असले तरी, या ग्रंथाचा आवाका वैश्विक मितीचा आहे.
या संस्कृत ग्रंथाचे इंग्रजी भाषांतर बर्जेस या अभ्यासकाने Surya-Siddhanta; a text-book of Hindu astronomy या नावाने [[इ.स. १८५८]] मध्ये केले.
या संस्कृत ग्रंथाचे इंग्रजी भाषांतर बर्जेस या अभ्यासकाने ''सूर्य-सिद्धांत: अ टेक्स्ट-बुक ऑफ हिंदू अ‍ॅस्ट्रोनॉमी'' ([[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]]: ''Surya-Siddhanta: a text-book of Hindu astronomy'' ;) या नावाने [[इ.स. १८५८]] साली केले.


== बाह्य दुवे ==
== बाह्य दुवे ==
* [http://wikisource.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4 सूर्यसिद्धान्त ]
* {{संकेतस्थळ|http://wikisource.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4|{{लेखनाव}} ग्रंथाच्या मूळ संहितेचा स्रोत|संस्कृत}}
* [http://www.wilbourhall.org/index.html#SS सूर्यसिद्धान्त व अनेक ग्रंथांचे संकलन]
* {{संकेतस्थळ|http://www.wilbourhall.org/index.html#SS {{लेखनाव}} व अनेक ग्रंथांचे संकलन|इंग्लिश}}
* [http://users.hartwick.edu/hartleyc/hindu/suryahistory.html सूर्यसिद्धान्त इतिहास]
* {{संकेतस्थळ|http://users.hartwick.edu/hartleyc/hindu/suryahistory.html|सूर्यसिद्धान्ताचा इतिहास|इंग्लिश}}

== अधिक माहिती ==
* [[हिंदू धर्म]]


[[वर्ग: हिंदू धर्म]]
[[वर्ग:हिंदू कालमापन]]
[[वर्ग: हिंदू धर्मग्रंथ]]
[[वर्ग:खगोलशास्त्र]]
[[वर्ग: खगोलशास्त्र]]
[[वर्ग:ज्योतिष]]
[[वर्ग: ज्योतिष]]
[[वर्ग:गणित]]
[[वर्ग: गणित]]
[[वर्ग:प्राचीन साहित्य]]
[[वर्ग: प्राचीन साहित्य]]


[[en:Surya Siddhanta]]
[[en:Surya Siddhanta]]

२१:४९, १३ एप्रिल २०११ ची आवृत्ती

सूर्यसिद्धान्त (मराठी लेखनभेद: सूर्यसिद्धांत ;) हा खगोलशास्त्रावरील संस्कृत भाषेतला प्राचीन ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ स्वतः सूर्याने मयासुराला कृतयुगाच्या शेवटी कथन केला, अशी एक पौराणिक समजूत आहे. याचा अर्थ असा की सूर्यसिद्धान्त नेमका कुणी लिहिला ते माहीत नाही. या ग्रंथाचा काळ इ.स पूर्व ६०० असावा असे मानले जाते. म्हणून या ग्रंथावर, 'ग्रीक किंवा मेसापोटेमिया येथील तत्त्वज्ञांच्या ग्रंथांची भारतीय आवृत्ती' असा शिक्क मारता येत नाही. इसवी सनपूर्व तिसर्‍या शतकातील बौद्ध ग्रंथात याचे उल्लेख आहेत. पैतमाह सिद्धान्त, पौलिश सिद्धान्त आणि रोमक सिद्धान्त या ग्रंथांतही सूर्यसिद्धान्ताचा उल्लेख आहे. अर्थात वराहमिहीर आणि आर्यभट्ट यांच्या लेखनात या ग्रंथाचे संदर्भ आढळणारच.

स्वरूप

एका वर्षात पृथ्वीच्या भ्रमणाला लागणारा काळ, याची अचूक माहिती या ग्रंथात नोंदवलेली आहे, ती ३६५.२५६३६२७ दिवस अशी आहे. ही माहिती आजच्या मान्यतेनुसार जवळपास अचूक आहे.

या ग्रंथात ग्रहगोल आणि त्यांचे आकारमान यांची माहिती आहे.

ग्रहांचे आकारमान -

  • शुक्र - सूर्यसिद्धान्तानुसार शुक्राचा व्यास ३००८ मैल आहे. आधुनिक खगोलशास्त्राची सद्य मान्यता म्हणते की शुक्राचे आकारमान ३०३२ मैल आहे.
  • शनी - त्याचप्रमाणे सूर्यसिद्धान्तानुसार शनीचा व्यास ७३८८२ मैल आहे. सध्याचा अंदाज ७४५८० मैलाचा आहे. म्हणजे दोन्ही आकड्यांत केवळ १ टक्क्याचा फरक आहे.

तसेच सूर्यसिद्धान्ताच्या गणित शाखेत ज्याजीवा यांचे संदर्भ किंवा मूळ दिसून येते. ग्रहणे आणि त्याची कारणे याचा ऊहापोहही या ग्रंथात आहे. एकूणच सूर्यसिद्धांत हा खगोलशास्त्रातील आद्य आणि अतिशय महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. शेकडो वर्षांपासून बनणारी भारतीय पंचांगे या ग्रंथांतील तत्वांवर आधारलेली असतात. असे असले तरी, या ग्रंथाचा आवाका वैश्विक मितीचा आहे. या संस्कृत ग्रंथाचे इंग्रजी भाषांतर बर्जेस या अभ्यासकाने सूर्य-सिद्धांत: अ टेक्स्ट-बुक ऑफ हिंदू अ‍ॅस्ट्रोनॉमी (इंग्लिश: Surya-Siddhanta: a text-book of Hindu astronomy ;) या नावाने इ.स. १८५८ साली केले.

बाह्य दुवे