धुळे

धुळे विमानतळ

हा लेख धुळे शहराविषयी आहे. धुळे जिल्ह्याच्या माहितीसाठी येथे टिचकी द्या

धुळे
जिल्हा	धुळे जिल्हा
राज्य	महाराष्ट्र
लोकसंख्या	६,२४,३५८ २०१७
क्षेत्रफळ	१३२ चौ/ किमी कि.मी²
दूरध्वनी संकेतांक	०२५६
टपाल संकेतांक	४२४***
वाहन संकेतांक	MH-१८

धुळे हे धुळे जिल्ह्याचे मुख्यालय आहे. धुळे शहर उत्तर महाराष्ट्रातील (खानदेश) एक महत्त्वाचे शहर आहे. २०१७ जनगणनेनुसार धुळे शहराची लोकसंख्या ६,२४,३५८ आहे. धुळे जिल्ह्यात कापड उद्योग मोठ्या प्रमाणात आहेत. धुळे या शहरातून महत्त्वाचे ३ राष्ट्रीय महामार्ग जातात. धुळ्यातून राष्ट्रीय महामार्ग क्र.३ आणि क्र. ६ जातात. धुळ्यात गोंदूर येथे राष्ट्रीय विमानतळ आहे. मराठीतले महान विद्वान आणि इतिहासतज्ज्ञ राजवाडे यांनी संग्रह केलेल्या कित्येक ऐतिहासिक वस्तू / कागदपत्रे येथील राजवाडे संशोधन मंडळात (संग्रहालय) आहेत. मध्य रेल्वेच्या भुसावळ स्टेशनजवळ चाळीसगाव नावाचे जंक्शन आहे, तेथून धुळ्यासाठी लोहमार्गाचा फाटा फुटतो. जुने धुळे हा भाग शहराचा मध्यवर्ती भाग आहे आणि ह्याच जुने धुळ्यात अत्यंत नामांकित आणि ऐतिहासिक धार्मिक इमारत म्हणजे शाही जामा मस्जिद उर्फ खुनी मस्जिद . ह्या मस्जिदचे निर्माण सुप्रसिद्ध जगविख्यात व जगातिल सातवे आश्चर्य ताजमहाल चे निर्माते म्हणजेच मुघल राजे शाह जहान यांनी इ.स. १६३० मध्ये एका स्वारी दरम्यान केले. शहरातील सुभाष नगर हे व्यापारी केंद्र आहे. शहरातील पर्यटन ठिकाणे- टॉवर बाग, हनुमान टेकडी, पाच-कंदील, पाट बाजार. धुळे शहर भारतातील प्रमुख १३ महानगरांपैकी एक आहे तसेच महाराष्ट्रातील ६ प्रमुख महानगरांपैकी एक आहे. धुळे शहर हे ५ वे शक्तीपीठ आदिशक्ती एकविरा देवी साठी प्रसिद्ध आहे. अजांनशाह वली रहे. दरगाह हे हिन्दु व मुस्लिमांचे अत्यंत पवित्र व देखानिय श्रद्धास्थान आहे.

भौगोलिक माहिती

धुळे शहर २०.९°उ. ७४.७८°पू. वर वसलेले आहे. शहराची समुद्रसपाटीपासून सरासरी उंची २४० मीटर (७८७ फूट) आहे. शहराचा विस्तार १२० कि.मी. आहे. धुळे शहर पांझरा नदीच्या तीरावर वसले आहे.

हवामान

जिल्ह्याचे हवामान सामान्यत: उष्ण व कोरडे आहे. मे महिन्यात तापमान ४५. से. ची कमाल मर्यादा गाठते तर डिसेंबरमध्ये तापमान १२ से. पर्यत खाली येते. उन्हाळयातील सरासरी तापमान ३० ते ३५ से. इतके असते हिवाळयातील सरासरी तापमान २३ ते २५ से. इतके असते. जिल्ह्यातील उत्तर व पश्चिम भागाची समुद्रसपाटीपासून उंची अधिक असल्याने तुलनात्मकदृष्टया तेथील उन्हाळे अधिक सुसह्य असतात. जिल्ह्यातील सरासरी वार्षिक पर्जन्यमान ६० से. मी. इतके आहे. जिल्ह्यातील पडणारा पाऊस अनिश्चित स्वरुपाचा असून त्याचे वितरणही असमान आहे. त्यामुळे या जिल्ह्याचा समावेश अवर्षणप्रवण क्षेत्रातच होतो.

धुळे जिल्हयात बहुतांश पाऊस नैऋत्य मोसमी वार्‍यांपासून पडतो. पावसाचे प्रमाण पश्चिकेकडून पूर्वेकडे कमी कमी होत जाते. पश्चिम भाग अधिक उंचीचा असल्याने या भागात पाऊस अधिक पडतो. पश्चिमेकडील साक्री तालुक्यात पावसाचे प्रमाण जास्त आहे. शिरपूर, शिदखेडा व धुळे या तालुक्यांत पावसाचे प्रमाण कमी होत जाते. धुळे प्रांताचे एकूण [४] तालुके आहेत. धुळे प्रांतातील ५८५ गावे तर ग्रामपंचायत एकूण [९८०] असून धुळे महानगरपालीका [१] आहे .

इतिहास

१९ व्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत धुळे हे ललिंग किंवा फतेहाबाद उपविभागाची राजधानी लालिंगच्या अधीनस्थ एक नगण्य गाव होते. निजामाच्या राजवटीत, लालिंगचा दौलताबाद जिल्ह्यासह समावेश करण्यात आला. पुढे हे शहर अरब राजे, मुघल आणि निजाम यांच्या हातून पुढे पेशव्यांच्या सत्तेत सुमारे १९९५ ला मिळाले. १३०३ मध्ये, होळकरांचा नाश आणि त्या वर्षीच्या भयंकर दुष्काळामुळे तेथील रहिवाशांनी ते पूर्णपणे उजाड केले. पुढच्या वर्षी, विंचूरकरांचे आश्रित असलेले बालाजी बळवंत, ज्यांना लालिंग आणि सोनगीरच्या परगण्यांना पेशव्यांनी परवानगी दिली होती, त्यांनी शहर पुन्हा वाढवले ​​आणि विंचूरकरांकडून त्यांच्या सेवांच्या बदल्यात इनाम जमिनीचे अनुदान तसेच इतर विशेषाधिकार दिले. त्यानंतर त्यांना सोनगीर आणि लालिंगच्या प्रदेशाचे संपूर्ण व्यवस्थापन सोपवण्यात आले आणि धुळे येथे त्यांचे मुख्यालय निश्चित केले, जिथे त्यांनी १८१८ मध्ये ब्रिटिशांनी देश ताब्यात घेतल्यापर्यंत आणि अधिकार वापरणे सुरूच ठेवले. त्याचवेळी ब्रिटिशांनी धुळ्याची ताबडतोब मुख्यालय म्हणून निवड केली आणि कॅप्टन जॉन ब्रिग्स यांनी खान्देशचा नव्याने जिल्हा तयार केला. ब्रिटीश राज्यात ब्रिटिश त्याला धुळे जिल्याला धूलिया असे म्हणत . जानेवारी १८९१ मध्ये ब्रिटिशांनी धुळ्याला महसूल आणि न्यायिक व्यवहाराच्या व्यवहारासाठी सार्वजनिक कार्यालये बांधण्यास मंजुरी मिळवली. त्यासाठी लागणारे कलावंत दूरच्या ठिकाणाहून आणले गेले

धुळे हे शहर सुमारे एक चौरस मैलाच्या क्षेत्रासह पांझरा नदीच्या दक्षिणेकडील काठावर वसलेले होते. 1819 मध्ये धुळे जिल्ह्याची लोकसंख्या फक्त 2509 व्यक्तींची होती, जी ४०१ घरांमध्ये राहत होती.

धुलीया उर्फ ​​धुळे सिव्हिल हॉस्पिटल १८२५ मध्ये ब्रिटिश सरकारने उभारले

धुळे हे एक छावणी शहर होते आणि १८८१ मध्ये दोन रुग्णालये, टेलीग्राफ आणि पोस्ट ऑफिस होती. १८७३-७४ मध्ये ५५१ विद्यार्थ्यांसह चार सरकारी शाळा होत्या. ऐतिहासिकदृष्ट्या, धुळे शहर नवीन आणि जुने धुळे मध्ये विभागले गेले आहे. उत्तरार्धात, घरे अनियमितपणे बांधली गेली होती, बहुसंख्य अत्यंत नम्र वर्णनाची होती.

शिक्षण

महाविद्यालये

• एस.इ.एस.अभियांत्रिकी महाविद्यालय
• एस.एस.वि.पी.एस. अभियांत्रिकी महाविद्यालय
• गंगामाई अभियांत्रिकी महाविद्यालय
• गंगामाई अभियांत्रिकी महाविद्यालय

शिक्षण संस्था

• नेक्सटजेनडिजिहब अकॅडेमी

वैद्यकीय महाविद्यालये

• श्री भाऊसाहेब हिरे शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालय
• जवाहर फौंडेशन अण्णासाहेब चुडामण पाटील मेमोरियल मेडिकल कॉलेज
• श्रीमती. के सी अजमेरा आयुर्वेद महाविद्यालय

शासकीय रुग्णालय

श्री भाऊसाहेब हिरे शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालयाची स्थापना १९८९ मध्ये झाली. पूर्वी वैद्यकीय महाविद्यालयाचे रुग्णालय जिल्हा नागरी रुग्णालयामध्ये उपविलीन झाले. तथापि, यामुळे संबंधित विभागातील कर्मचाऱ्यांमध्ये अनेक संघर्ष निर्माण होत असल्याने, वैद्यकीय शिक्षण विभागाने जिल्हा नागरी रुग्णालयातून बाहेर पडण्याचा निर्णय घेतला आणि शहरातील नवीन वैद्यकीय सुविधांसह त्याची नवीन इमारत शहरातील चक्क बर्डी भागात उभारली; शहरापासून सुमारे 8 किमी अंतरावर 500 खाटांची क्षमता असून १४ मार्च २०१६ पासून ते स्थलांतरित झाले आहे.

शहरातील जुन्या ठिकाणी, 200 ते 250 खाटांची क्षमता असलेले नवीन सिव्हिल हॉस्पिटल प्रस्तावित आहे. लोकांची गैरसोय होऊ नये म्हणून एमएसआरटीसीने मध्यवर्ती बसस्थानकाला चक्क बर्डीला जोडणारी शहर-बस सेवा पुन्हा सुरू केली आहे.

शहराचे उद्योग आणि अर्थव्यवस्था

धुळे हे शुद्ध 'दूध आणि तूप' उत्पादन, जास्तीत जास्त लागवडयोग्य जमीन आणि भुईमूग उत्पादन, कृषी-आधारित उद्द्योग तसेच पवन ऊर्जा उत्पादनात अग्रेसर म्हणून प्रसिद्ध आहे. धुळ्यामधील साक्री तालुक्यात छडवेल कोरडे गावाजवळ आशियातील सर्वात मोठा सौर प्रकल्प आहे. तसेच छडवेल कोरडे आणि निजामपूर गावाजवळ सुझलॉन कंपनी संचालित आशियातील सर्वात मोठा पवन मिल प्रकल्प आहे. धुळ्यामधील शिंदखेडा तालुक्यातील दोंडाईचा हे गाव मिरची बाजारासाठी प्रसिद्ध आहे. तसेच येथे स्टार्चचा कारखानाही आहे. जिल्ह्यात अनेक कुटीर उद्योग कार्यरत आहेत. बीडी रोलिंग, मातीची भांडी, वीट बनवणे, हातमागावर साड्या विणणे, भुईमूग आणि तीळातून तेल काढणे हे त्यापैकी काही आहेत. धुळे, शिरपूर आणि पिंपळनेर येथे लाकूड तोडण्याचे युनिट चालवले जातात. [18] दिल्ली मुंबई इंडस्ट्रियल कॉरिडॉर प्रोजेक्ट (DMIC) पूर्ण करण्यासाठी केंद्रस्थानी असल्याने, सेफएक्सप्रेसने राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक ६ वर धुळे शहराच्या बाहेरील भागात भारतातील सर्वात मोठे लॉजिस्टिक पार्क स्थापन केले आहे.

उल्लेखनीय लोक

• मनोज बडाले - इंडियन प्रीमियर लीग संघ राजस्थान रॉयल्सचे सह-मालक
• सुभाष भामरे - माजी. केंद्रीय राज्यमंत्री (संरक्षण), प्रख्यात कार्सिनोलॉजिस्ट
• तुषार रायते - नेक्सटजेनडिजिहब अकॅडेमी चे संस्थापक आणि संचालक
• यशवंतराव सखाराम देसले - स्वातंत्र्यसैनिक आणि राजकारणी
• अनिल अण्णा गोटे - भारतीय राजकारणी आणि ते पूर्व विधानसभा सदस्य, दोन वेळा धुळे शहरातून भाजपसाठी निवडून आले.
• पल्लवी पाटील - मराठी चित्रपट अभिनेत्री
• स्मिता पाटील - हिंदी चित्रपट अभिनेत्री
• विश्वनाथ काशिनाथ राजवाडे - इतिहासकार, अभ्यासक, लेखक, भाष्यकार आणि वक्ते
• जयकुमार जितेंद्रसिंह रावल - पर्यटन आणि रोजगार हमी योजना मंत्री, महाराष्ट्र सरकार.
• हरीश साळवे - भारताचे माजी सॉलिसिटर जनरल
• राम व्ही. सुतार - स्टॅच्यू ऑफ युनिटी चे मूर्तिकार

हेसुद्धा पहा

• धुळे जिल्हा