युरेनस ग्रह

युरेनस

युरेनस सूर्यापासून सातव्या क्रमांकाचा ग्रह आहे. तो बराचसा वायूंचा बनलेला आहे. तो व्यासानुसार तिसरा आणि वस्तुमानानुसार चौथा ग्रह आहे. युरेनस ग्रह पृथ्वीच्या तुलनेत अनेक पटींनी मोठा आहे. पृथ्वीपासून त्याचे अंतर २.८ अब्ज कि.मी. आहे. युरेनसला सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पुरी करण्यास ८४ वर्ष लागतात. नासाच्या "व्हॉयेजर २" या यानाने युरेनस ग्रहाला भेट दिली आहे. इ.स. १९७७ साली पृथ्वीवरुन प्रक्षेपित केलेले "व्हॉयेजर २" यान जानेवारी २४ १९८६ या दिवशी युरेनसच्या सर्वांत जवळ पोहोचले. तेथून ते नेपच्यून ग्रहासाठीच्या त्याच्या पुढच्या प्रवासाला निघून गेले. या ग्रहासाठी सध्या तरी (२०१९ साली) कोणत्याही नव्या मोहिमेचा विचार नाही

आधुनिक काळात शोध लागलेला हा पहिला ग्रह आहे. सर विल्यम हर्षल यांनी हा ग्रह मार्च १३ १७८१ ला शोधल्याची घोषणा केली. युरेनसला हिंदी-मराठीत अरुण म्हणतात.

युरेनसचा शोध

युरेनस हा पहिला ग्रह आहे की तो प्राचीन काळी माहिती नसला तरी त्याचे निरीक्षण मात्र केले जात होते. पण त्याला तारा म्हणून गणले जाई. विल्यम हर्शेलला सुद्धा तो प्रथम धूमकेतू वाटला होता. युरेनसचा ग्रह म्हणून ओळख होण्यापूर्वी बऱ्याच प्रसंगी त्याचे निरीक्षण केल्या गेले आहे. परंतु त्याला तारा समजले जात होते. साधारणपणे सर्वात प्राचीन ज्ञात निरीक्षण हिप्परकोस यांचे होते, ज्यांनी इ.स.पू. १२८ मध्ये युरेनस चा उल्लेख एक तारा म्हणून केला ज्याला नंतर टॉलेमीच्या अल्मागेस्टमध्ये समाविष्ट केले गेले. सर्वात पहिले निश्चित दर्शन १६९० मध्ये झाले, जेव्हा जॉन फ्लामस्टीडने त्याचे किमान सहा वेळा निरीक्षण केले आणि युरेनस मला  34 TAURI   म्हणून सूचीबद्ध केले. फ्रेंच खगोलशास्त्रज्ञ पियरे चार्ल्स ले मॉन्निअर यांनी १७५० ते १७६९ दरम्यान सलग बारा वेळा युरेनसचे निरीक्षण केले, त्यापैकी सलग चार रात्री सुद्धा निरीक्षण झाले. सर विल्यम हर्शल यांनी १३ मार्च १७८१ रोजी इंग्लंडच्या बाथ, सोमरसेट, (आता खगोलशास्त्र हर्शल संग्रहालय) येथील १९ न्यू किंग स्ट्रीट येथील त्याच्या घराच्या बागेतून युरेनसचे निरीक्षण केले आणि सुरुवातीला (२६ एप्रिल १७८१ रोजी) धूमकेतू म्हणून अहवाल दिला. हर्शल यांनी दुर्बिणीसह असे निरीक्षण केले कि,  "हा धूमकेतू निश्चित केलेल्या लंबवर्ती कक्षेत असतो." हर्शेलने आपल्या जर्नलमध्ये नोंद केली आहे: "ζ टॉरी जवळच्या चौकोनी भागात एकतर एक न्युबुलस तारा किंवा कदाचित धूमकेतू आहे." एक धूमकेतू आहे, कारण त्याची जागा बदलली आहे. "जेव्हा त्याने आपला शोध रॉयल सोसायटीला सादर केला, तेव्हा त्याने धूमकेतू सापडला असे ठामपणे सांगितले, परंतु त्याची स्पष्टपणे ग्रहांशी तुलना केली:

भौतिक गुणधर्म

युरेनस हा प्रामुख्याने वायु व अनेक प्रकारच्या बर्फांसमान बनलेला आहे. याच्या वातावरणात ८३% हायड्रोजन, १५% हेलियम, २% मिथेन व ॲसिटिलीनचे काही अंश आहेत. तर अंतर्भागात ऑक्सिजन, कार्बन व नायट्रोजन यांची संयुगे तसेच खडकाळ पदार्थ आहेत. त्याचा हा अंर्तभाग गुरू व शनी ग्रहाच्या विरुद्ध आहे. हा प्रामुख्याने हायड्रोजन व हेलियमपासून बनलेला आहे.

नैसर्गिक उपग्रह

युरेनसला २७ नैसर्गिक उपग्रह (चंद्र) आहेत. या चंद्रांची नावे ही शेक्सपियर व अलेक्झांडर पोप यांच्या कथानकांमधील पात्रांची नावे आहेत. मिरांडा (Miranda), एरिएल(Ariel), उंब्रिएल(Umbiel), टायटानिया (Titania) आणि ओबेरॉन (Oberon) हे पाच प्रमुख चंद्र आहेत.

दृष्यता

युरेनसची सरासरी परिमाण परिमाण 0.17 च्या प्रमाणित विचलनासह 5.68 आहे, तर extremes 5.38 आणि +6.03 आहेत. साध्या डोळ्यांच्या दृश्यमानतेच्या मर्यादेजवळ चमकण्याची ही श्रेणी आहे. बहुतेक बदल पृथ्वीवरुन सूर्यापासून प्रकाशित केल्या जाणार्‍या ग्रह अक्षांशांवर अवलंबून असतात. त्याचा angular momentum शनिच्या (16 ते 20  arcseconds) आणि बृहस्पतिसाठी (32 ते 45 arcseconds) तुलनेत 3.4 ते 3.7 arcseconds दरम्यान आहे.

वातावरण

जरी युरेनसच्या आतील भागात कोणतीही परिभाषित ठोस पृष्ठभाग नसली तरी, दूरस्थ सेन्सिंगमध्ये प्रवेश करण्यायोग्य युरेनसच्या वायूच्या बाहेरील भागास त्याचे वातावरण म्हणतात.

निर्मिती

अनेकांचा तर्क आहे कि बर्फाचे मोठे नग आणि वायूचे ढग यांच्यातील फरक त्यांच्या निर्मितीपर्यंत वाढतात. वायू आणि धूळ च्या अवाढव्य फिरणार्‍या गोलांपासून प्रीसोलर नेबुला म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या सौर मंडळाची रचना झाली आहे.