अनिल अवचट

अनिल अवचट
चित्र:Awachat.jpg
जन्म	१९४४ ओतूर, पुणे
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
कार्यक्षेत्र	पत्रकार, लेखक, समाजसेवक
कार्यकाळ	१९६९ - चालू
पत्नी	डॉ. सुनंदा अवचट
अपत्ये	मुली - मुक्ता आणि यशोदा
पुरस्कार	महाराष्ट्र राज्य वाङमय पुरस्कार

ओळख

डॉ. अनिल अवचट हे मराठीतील प्रसिद्ध लेखक, समाजसेवक, चित्रकार आणि पत्रकार आहेत.

जीवन

अनिल अवचट यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील ओतूर येथे झाला. त्यांनी आपली एम.बी.बी.एस ची पदवी पुणे येथील बी. जे. मेडिकल कॉलेजमधून घेतली. आपल्या महाविद्यालयीन जीवनातही त्यांनी अनेक चळवळींमध्ये भाग घेतला. १९६९ मध्ये त्यांनी आपले पहिले पुस्तक पूर्णिया हे प्रसिद्ध केले. तेव्हापासून त्यांनी अनेक सामाजिक प्रश्नांवर लिखाण केले आहे. आतापर्यंत त्यांची २२ पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. महाराष्ट्र राज्य व देशपातळीवर त्यांचा अनेक पुरस्कारांनी गौरव करण्यात आला आहे.

डॉ. अनिल अवचटांच्या लिखाणाप्रमाणेच त्यांचे सामाजिक कार्यही बहुआयामी आहे. अनिल अवचट हे पुण्यातील मुक्तांगण व्यसनमुक्ती केंद्र याचे संचालक आहेत. त्यांनी आपल्या पत्‍नी डॉ. सुनंदा अवचट यांच्या सहकार्याने व्यसनमुक्तीची शोधलेली अनोखी पद्धती ही जगभरातील अनेक व्यसनमुक्ती केंद्रांमध्ये वापरली जाते.

डॉ. अनिल अवचट हे स्वत: पत्रकार असले तरी त्यांनी पत्रकारितेतील व्यावसायिकतेला नेहमीच नकार दिला आहे. त्यांनी आपली पत्रकारिता नेहमीच गरिबी, अन्याय व भ्रष्टाचाराचे बळी असलेल्या असहाय्य जनतेच्या हितासाठी वापरली आहे.

डॉ. अनिल अवचट यांनी मजूर, दलित, भटक्या जमाती, वेश्या यांच्या प्रश्नांविषयी विपुल लिखाण केले आहे. विविध प्रश्नांवर लढा देताना आपले संपूर्ण आयुष्य एखाद्या प्रश्नासाठी खर्च करणार्‍या कार्यकर्त्यांविषयीही त्यांनी लिखाण केले आहे.

चित्र:Awachat shilp.jpg

लाकडातील शिल्प करताना डॉ. अवचट

डॉ. अवचट यांचे लेखन हे प्रेरणादायी आहे. सर्व सामाजिक लढ्यांमागच्या चांगल्या गोष्टी त्यांनी नेहमीच अधोरेखित केल्या आहेत. नवीन पिढीलाही त्यांचे लेखन प्रेरणादायी वाटते यात शंका नाही.

डॉ. अनिल अवचट हे केवळ लेखक व सामाजिक कार्यकर्तेच नसून ते एक कलाकारही आहेत. त्यांची चित्रे, लाकडातील शिल्पे, छायाचित्रे,ओरिगामी, बासरी वादन यांतून त्यांच्या अंगभूत गुणांची ओळख पटते.

मुक्तांगण परिवारातर्फे दरवर्षी डॉ. अनिता अवचट स्मृती संघर्ष सन्मान पुरस्कार दिला जातो. आत्तापर्यंत हा पुरस्कार मिळविणार्‍या व्यक्ती : पारोमिता गोस्वामी, गिरीश लाड, आबा महाजन, पुण्याचे पार्किन्सन मित्रमंडळ, चित्रपट दिग्दर्शक श्री. नागराज मंजुळे, प्रमोद उदार, वगैरे.

उल्लेखनीय

१. डॉ. अनिल अवचट यांची पुस्तके सलग तीन वर्षे महाराष्ट्र शासनाने "सर्वोत्कृष्ट पुस्तके" म्हणून जाहीर केली आहेत.
२. अमेरिकेतील आयोवा येथे झालेल्या आंतरराष्ट्रीय लेखकांच्या संमेलनात त्यांच्या साहित्याचा गौरव करण्यात आला आहे.
३. सातारा येथील न्या. रामशास्त्री प्रभुणे प्रतिष्ठानतर्फे दिला जाणारा सामाजिक न्याय पुरस्कार (२००७).
४. साहित्य अकादमी तर्फे प्रथम बाल-साहित्य पुरस्कार १४ नोव्हेंबर २०१०.
५. महाराष्ट्र राज्य साहित्य पुरस्कार २०११.
६. डॉ. अनिल अवचट यांच्या मुक्तांगण व्यसनमुक्ती केंद्राला १२व्या पुलोत्सव सोहळ्यात पुल कृतज्ञता सन्मान (२०१५) प्रदान करण्यात आला.

पुस्तके

• अमेरिका(इ.स.१९९२)
• आप्त(१९९७)
• कार्यरत(१९९७)
• कोंडमारा(१९८५)
• गर्द१९८६)
• छंदांविषयी(२०००)
• छेद
• जगण्यातले काही(२००५)
• दिसले ते(२००५)
• धागे आडवे उभे(१९८६)
• धार्मिक(१९८९)
• पुण्याची अपूर्वाई(२०१०)
• पूर्णिया(१९६९)
• प्रश्न आणि प्रश्न(२००१)
• मस्त मस्त उतार(२००५)-काव्यसंग्रह
• माझी चित्तरकथा
• माणसं(१९८०)
• मुक्तांगणची गोष्ट (इंग्रजीत Learning to Live Again)
• मोर(१९८६)
• रिपोर्टिंगचे दिवस
• वाघ्या मुरळी(१९८३)
• वेध(?)
• संभ्रम(१९७९)
• सुनंदाला आठवताना
• सृष्टीत...गोष्टीत(२००७)
• स्वत:विषयी(१९९०)
• हमीद(१९७७)
• Beyond Work- Visionaries From Another India, "कार्यरत" पुस्तकाचे इंग्रजी भाषांतर(ISBN 8188251046)
• Learning to live again, "मुक्तांगण" पुस्तकाचे इंग्रजी भाषांतर.
• People, "माणसं" पुस्तकाचे इंग्रजी भाषांतर(ISBN 8185569673)

पुरस्कार

• “सृष्टीत गोष्टीत" या पुस्तकाला साहित्य अकादमीतर्फे उत्कृष्ट बालसाहित्याचा पुरस्कार
• महाराष्ट्र राज्य वाङ्मय पुरस्कार

पहा

मराठीतील साहित्यिक डॉक्टर

बाह्य दुवे

• अनिल अवचट यांचे व्यसनमुक्तीबद्दल विचार (विडियो)
• मुक्तांगण व्यसनमुक्ती केंद्र
• अनिल अवचट चाहत्यांचा ब्लॉग
• सुनंदाला आठवताना (लेख) (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• टोकियो मराठी मंडळाचे आभार मानताना (यूट्यूब)
• ऑर्कुट कम्युनिटी (orkut community) (Log in आवश्यक)
• http://www.maayboli.com/node/3505