भाषांतरित-रूपांतरित नाटके

मराठी नाटके ही दीर्घकाळपर्यंत केवळ भाषांतरितच असत. सुरुवातीला संस्कृत आणि नंतर पाश्चात्त्य नाट्यकृतींची भाषांतरे मराठी रंगभूमीवर येत. यांशिवाय अनेक भारतीय भाषांमधील नाटकांचीही मराठीत भाषांतरे होत गेली. ज्यांनी अशी नाटके मराठी रंगभूमीवर आणली, त्यांनी मराठी प्रेक्षक या नाटकांशी कितपत समरस होऊ शकेल याचा विचार केला होताच असे नाही. उदाहरण म्हणून आयनेस्कोच्या ’चेअर्स’चे वृंदावन दंडवते यांनी केलेले ’खुर्च्या’ हे भाषांतरित नाटक. ’रंगायन’ने जेव्हा ’खुर्च्या’चा प्रयोग केला तेव्हा तो प्रेक्षकांच्या डोक्यावरून गेला. यामुळेच अनेक मराठी नाटककारांनी पाश्चात्त्य नाटकांना मराठी बाज देऊन त्या नाटकांचे मराठीत रूपांतर केले.

मराठीतील भाषांतरित-रूपांतरित नाटकांची जंत्री :

नाटकाचे नाव	मराठी रूपांतरकार	मूळ नाटक	भाषा	त्याचा लेखक
अजब न्याय वर्तुळाचा	चिं.त्र्यं. खानोलकर	द कॉकेशियन चॉक सर्कल		ब्रेश्ट
अँटिगॉन	श्रीराम लागू	अँटिगॉन	ग्रीक	सोफोक्लीज
अंमलदार	पु.ल. देशपांडे	द गव्हर्नमेन्ट इन्स्पेक्टर ऊर्फ इन्स्पेक्टर जनरल	रशियन	निकोलाय गोगोल
एक झुंज वार्‍याशी	पु.ल.देशपांडे	द लास्ट अपॉइन्टमेन्ट(कथा)		रशियन
एक रात्र,अर्धा दिवस(पवित्र ज्योति)	लीला चिटणीस	द सेक्रेड फ्लेम	इंग्रजी	सॉमरसेट मॉम
एक होती राणी	श्रीराम लागू	La regina egle in sorti	इटालियन	ऊगो बेट्टी
ओझ्यावाचून प्रवासी	शांता वैद्य	द ट्रॅव्हेलर विदाउट लगेज	फ्रेन्च	ज्याँ अनुई
कवडीचुंबक	प्र.के.अत्रे	ला व्हार	फ्रेन्च	मोलियर
काचेची खेळणी	वसंत कामत	द ग्लास मेनाजेरीज	इंग्रजी	टेनेसी विल्यम्स
कोंडी	अशोक शहाणे	अ‍ॅन एनेमी ऑफ द पीपल	इंग्रजी	हेन्‍रिक इब्सेन
खुर्च्या	वृंदावन दंडवते	चेअर्स	इंग्रजी	आयेनेस्को
खून पहावा करून	सरिता पदकी	नॉट इन द बुक
गगनभेदी	वसंत कानेटकर	अ‍ॅथेल्लो+किंग लिअर+मॅकबेथ+हॅम्लेट	इंग्रजी	विल्यम शेक्सपीअर
गुरुबाजी	र.धों कर्वे	ल तात्युर्फ	फ्रेन्च	मोलियर
गोची	सदानंद रेगे	गॉन आउट	पोलिश	तादोझ रूझिविच
गौराई	व्यंकटेश माडगूळकर	द रोझ टॅटू	इंग्रजी	टेनेसी विल्यम्स
चंद्र नभीचा ढळला	पुरुषोत्तम दारव्हेकर	कॅलिगुला		आल्बर्ट कामू
चांगुणा	आरती हवालदार	यर्मा	स्पॅनिश	फेडरिको गार्सिया
जळते शरीर	ह.वि.देसाई	घोस्ट्‌स	इंग्रजी	हेन्‍रिक इब्सेन
ज्याचे होते प्राक्तन शापित	सदानंद रेगे	मॉर्निंग बिकम्स एलेक्ट्रा		ओनील यूजिन
ज्वालेत उभी मी	अनिल जोगळेकर	कॅट ऑन अ हॉट टिन रूफ	इंग्रजी	टेनेसी विल्यम्स
तीन पाशेर पाला (बंगाली)	शंभू मित्र	थ्री पेनी ऑपेरा		ब्रेश्ट
तीन पैशाचा तमाशा	पुल.देशपांडे	थ्री पेनी ऑपेरा		ब्रेश्ट
ती फुलराणी	पु.ल.देशपांडे	पिग्मॅलियन	इंग्रजी	जॉर्ज बर्नार्ड शा
देवाजीने करुणा केली	व्यंकटेश माडगूळकर	द गुड वुमन ऑफ सेत्सुआन		ब्रेश्ट
नाटककाराच्या शोधात सहा पात्रे	माधव वाटवे	सिक्स कॅरॅक्टर्स इन सर्च ऑफ अ‍ॅन ऑथर	इटालियन	लुइगी पिरँदेलो
निळावंती	वसंत सबनीस	ब्लू एन्जल्स	इंग्रजी
पवित्र ज्योति (एक रात्र, अर्धा दिवस)	लीला चिटणीस	द सेक्रेड फ्लेम	इंग्रजी	सॉमरसेट मॉम
पांथस्थ	सरिता पदकी	आ: ! वाइल्डनेस	इंग्रजी	ओनील यूजिन
प्रेषिताचे पाय मातीचे	पद्माकर गोवईकर	सलोमी	इंग्रजी	ऑस्कर वाइल्ड
बंद दरवाजे (हिंदी व मराठी)		इन कॅमेरा, नो एक्झिट व व्हिशस सर्कल	ज्याँ पॉल सात्र
बाकी सारं		स्ट्रीटकार नेम्ड दिझायर	इंग्रजी	टेनेसी विल्यम्स
बेइमान	वसंत कानेटकर	बेकेट	फ्रेन्च	ज्याँ अनुई
बेकेट(महंत)	वि.वा.शिरवाडकर	बेकेट	फ्रेन्च	ज्याँ अनुई
महंत(बेकेट)	वि.वा.शिरवाडकर	बेकेट	फ्रेन्च	ज्याँ अनुई
मारून मुटकून वैद्यबुआ	ह.आ. तालचेलकर	द डॉक्टर इन्स्पाइट ऑफ हिमसेल्फ	फ्रेन्च	मोलियर
मारून मुटकून वैद्यबुवा	ह.ना.आपटे	द डॉक्टर इन्स्पाइट ऑफ हिमसेल्फ	फ्रेन्च	मोलियर
मोरूची मावशी	प्र.के.अत्रे	चार्लीज ऑन्ट	इंग्रजी	ब्रॅन्डन थॉमस
राव जगदेवराव मार्तंड		सिरॅनो
ल तात्युर्फ	शांता वैद्य	ल तात्युर्फ	फ्रेन्च	मोलियर
वाजे पाऊल आपुले	विश्राम बेडेकर	सेन्ड मी नो फ्लॉवर्स	इंग्रजी	कॅरॉल मूर
वासनाचक्र	विजय तेंडुलकर	स्ट्रीटकार नेम्ड डिझायर	इंग्रजी	टेनेसी विल्यम्स
वेटिंग फॉर गोदो	अशोक शहाणे	वेटिंग फॉर गोडो	इंग्रजी	सॅम्युअल बेकेट
वैजयंती	वि.वा.शिरवाडकर	मोनाव्हना	इंग्रजी	मेटरलिंक
व्यक्ती तितक्या प्रकृती	पद्माकर गोवईकर	ईच इन हिज ओन वे	इटालियन	लुइगी पिरँदेलो
सारेच सज्जन	व्यंकटेश वकील	अ‍ॅन इन्स्पेक्टर कॉल्स	इंग्रजी	जे.बी.प्रीस्टले
सुंदर मी होणार	पु.ल.देशपांडे	बॅरट्स ऑफ विंपोल स्ट्रीट	इंग्रजी	रुडॉल्फ बेसीर