"नाटक" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
छोNo edit summary |
No edit summary |
||
| ओळ १: | ओळ १: | ||
नाटक म्हणजे जिवंत, मृत, पौराणिक, ऐतिहासिक किंवा काल्पनिक व्यक्ती किंवा प्राणी यांच्या भूमिका करणार्‍या नटांनी रंगमंचावर सादर केलेली, बहुधा संवादात्मक, अभिनयमय, नृत्यमय किंवा काव्यमय कलाकृती.. |
नाटक म्हणजे जिवंत, मृत, पौराणिक, ऐतिहासिक किंवा काल्पनिक व्यक्ती किंवा प्राणी यांच्या भूमिका करणार्‍या नटांनी रंगमंचावर सादर केलेली, बहुधा संवादात्मक, अभिनयमय, नृत्यमय किंवा काव्यमय कलाकृती. नाटकामध्ये शब्दसंहिता, कथानक, संवाद, पदे, वाद्यसंगीत, पार्श्वसंगीत, नृत्ये, संघर्ष, उत्कंठा, नेपथ्य, वेश-रंगभूषा, प्रकाशयोजना, अभिनय आणि कथानक असू शकते. पण यांतली एकही गोष्ट नाटकासाठी अपरिहार्य वा अनिवार्य नाही. सॅम्युअल बेकेट यांचे 'ब्रेथ' हे नाटक शब्दसंहिताविरहित आणि अभिनयविरहित आहे. नाटकाचा प्रयोगकाल काही सेकंदांपासून(उदा० ब्रेथ) बारा तासांपर्यंत(उदा० पीटर ब्रुक यांचे महाभारत) असू शकतो. वाडा चिरेबंदीसारखे नाटक सलग सादर न करता दोन दिवसही सादर होऊ शकते. |
||
==इतिहास== |
==इतिहास== |
||
| ओळ ५: | ओळ ५: | ||
[[भास]] हा एक प्राचीन भारतीय नाटककार होता. तसेच [[कालिदास]] हा कवी नाटककार होता. |
[[भास]] हा एक प्राचीन भारतीय नाटककार होता. तसेच [[कालिदास]] हा कवी नाटककार होता. |
||
ही नाटके बहुधा [[संस्कृत]] भाषेत असली तरी त्यांतली अनेक पात्रे प्राकृत भाषेत बोलत. |
ही नाटके बहुधा [[संस्कृत]] भाषेत असली तरी त्यांतली अनेक पात्रे प्राकृत भाषेत बोलत. |
||
==नाटकांचे प्रकार== |
|||
* अतिनाट्य(मेलोड्रामा) |
|||
* अभिजात नाटक |
|||
* आधुनिक अभिजात नाटक |
|||
* एकपात्री नाटक |
|||
* एकांकिका |
|||
* ऐतिहासिक नाटक |
|||
* गद्यनाटक |
|||
* तमाशा |
|||
* दशावतार |
|||
* दीर्घनाटक |
|||
* नभोनाट्य(श्रुतिका) |
|||
* नाटिका |
|||
* नाट्यछटा |
|||
* नाट्यत्रयी |
|||
* नाट्यवाचन |
|||
* नृत्यनाटिका(बेले) |
|||
* पथनाट्य |
|||
* पौराणिक नाटक |
|||
* प्रहसन(फार्स) |
|||
* प्रायोगिक नाटक |
|||
* बालनाट्य |
|||
* भविष्य नाटक(फ्यूचरिस्ट प्ले) |
|||
* मिथकाधारित नाटक(मिथ् बेस्ड) |
|||
* मूकनाट्य |
|||
* लघुनाटक |
|||
* लोकनाट्य |
|||
* विशिष्टकाळ नाट्य(पीरियड प्ले) |
|||
* विज्ञान नाटक(फॅन्टसी) |
|||
* शोकात्मिका |
|||
* संगीत नाटक |
|||
* संगीतिका(ऑपेरा) |
|||
* साभिनय नाट्यवाचन |
|||
* सामाजिक नाटक |
|||
* सुखात्मिका |
|||
* |
|||
=== मराठी नाटके=== |
=== मराठी नाटके=== |
||
१३:३१, २७ जानेवारी २०१२ ची आवृत्ती
नाटक म्हणजे जिवंत, मृत, पौराणिक, ऐतिहासिक किंवा काल्पनिक व्यक्ती किंवा प्राणी यांच्या भूमिका करणार्‍या नटांनी रंगमंचावर सादर केलेली, बहुधा संवादात्मक, अभिनयमय, नृत्यमय किंवा काव्यमय कलाकृती. नाटकामध्ये शब्दसंहिता, कथानक, संवाद, पदे, वाद्यसंगीत, पार्श्वसंगीत, नृत्ये, संघर्ष, उत्कंठा, नेपथ्य, वेश-रंगभूषा, प्रकाशयोजना, अभिनय आणि कथानक असू शकते. पण यांतली एकही गोष्ट नाटकासाठी अपरिहार्य वा अनिवार्य नाही. सॅम्युअल बेकेट यांचे 'ब्रेथ' हे नाटक शब्दसंहिताविरहित आणि अभिनयविरहित आहे. नाटकाचा प्रयोगकाल काही सेकंदांपासून(उदा० ब्रेथ) बारा तासांपर्यंत(उदा० पीटर ब्रुक यांचे महाभारत) असू शकतो. वाडा चिरेबंदीसारखे नाटक सलग सादर न करता दोन दिवसही सादर होऊ शकते.
इतिहास
भारतीय रंगभूमीचा इतिहास प्राचीन अहे. भास हा एक प्राचीन भारतीय नाटककार होता. तसेच कालिदास हा कवी नाटककार होता. ही नाटके बहुधा संस्कृत भाषेत असली तरी त्यांतली अनेक पात्रे प्राकृत भाषेत बोलत.
नाटकांचे प्रकार
- अतिनाट्य(मेलोड्रामा)
- अभिजात नाटक
- आधुनिक अभिजात नाटक
- एकपात्री नाटक
- एकांकिका
- ऐतिहासिक नाटक
- गद्यनाटक
- तमाशा
- दशावतार
- दीर्घनाटक
- नभोनाट्य(श्रुतिका)
- नाटिका
- नाट्यछटा
- नाट्यत्रयी
- नाट्यवाचन
- नृत्यनाटिका(बेले)
- पथनाट्य
- पौराणिक नाटक
- प्रहसन(फार्स)
- प्रायोगिक नाटक
- बालनाट्य
- भविष्य नाटक(फ्यूचरिस्ट प्ले)
- मिथकाधारित नाटक(मिथ् बेस्ड)
- मूकनाट्य
- लघुनाटक
- लोकनाट्य
- विशिष्टकाळ नाट्य(पीरियड प्ले)
- विज्ञान नाटक(फॅन्टसी)
- शोकात्मिका
- संगीत नाटक
- संगीतिका(ऑपेरा)
- साभिनय नाट्यवाचन
- सामाजिक नाटक
- सुखात्मिका
मराठी नाटके
मराठी नाटकांना संगीत नाटकांची परंपरा आहे. संगीत मानपमान, संशयकल्लोळ, शारदा आदी नाटके प्रचंड गाजली आहेत. त्यातील पदे अनेकदा गायली जातात. मराठी नाटकांच्या परंपरेत प्रायोगिक रंगभूमीचे फार मोठे महत्त्व आहे.
नाटकाचे आद्य प्रवर्तक
ज्याला अस्सल मराठी नाटक म्हणून संबोधिता येईल अशा नाटकाचे आद्य प्रवर्तक बळवंत पांडुरंग किर्लोस्कर (१८४३-१८८५) हे होत. किर्लोस्करांनी कविकुलगुरू कालिदासाच्या अजरामर शाकुंतलाचे मराठी रूपांतर १८८० साली केले.[१]
प्रसिद्ध मराठी नाटककार
- पु.ल. देशपांडे
- वि. वा. शिरवाडकर
- वसंत कानेटकर
- विजय तेंडुलकर
- सतीश आळेक‍र
- श्याम मनोहर
- जयवंत दळवी
- रत्नाकर मतकरी
- दिलीप परदेशी
- डॉ. रंजन दारव्हेकर
- प्रेमानंद गज्वी
- महेश एलकुंचवार