"महाराष्ट्रामधील धर्म" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Content deleted Content added
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
ओळ २८: ओळ २८:


[[भारताचे संविधान]] राज्याला एक धर्मनिरपेक्ष प्रजासत्ताक घोषित करते, ज्यामुळे नागरीकांना कोणत्याही धर्माचा किंवा विश्वासाचा उपासना करणे आणि त्याचा प्रसार करण्याचे स्वतंत्र वा मूभा आहे.<ref>[http://lawmin.nic.in/legislative/Art1-242%20(1-88).doc The Constitution of India Art 25-28]. Retrieved on 22 April 2007.</ref><ref>{{cite web |url=http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend42.htm |title=The Constitution (Forty-Second Amendment) Act, 1976 |accessdate=2007-04-22 }}</ref> भारताचे संविधान देखील धर्म स्वातंत्र्याचा अधिकार मौलिक अधिकार असल्याचे घोषित करते.
[[भारताचे संविधान]] राज्याला एक धर्मनिरपेक्ष प्रजासत्ताक घोषित करते, ज्यामुळे नागरीकांना कोणत्याही धर्माचा किंवा विश्वासाचा उपासना करणे आणि त्याचा प्रसार करण्याचे स्वतंत्र वा मूभा आहे.<ref>[http://lawmin.nic.in/legislative/Art1-242%20(1-88).doc The Constitution of India Art 25-28]. Retrieved on 22 April 2007.</ref><ref>{{cite web |url=http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend42.htm |title=The Constitution (Forty-Second Amendment) Act, 1976 |accessdate=2007-04-22 }}</ref> भारताचे संविधान देखील धर्म स्वातंत्र्याचा अधिकार मौलिक अधिकार असल्याचे घोषित करते.

[[File:Diksha Bhumi.jpg|thumb|[[दीक्षाभूमी]], देशभरातील नवयानी बौद्धांचे महाराष्ट्रामधील प्रमुख केंद्र]]
[[File:Mount Mary Church (Bombay).jpg|thumb|[[माऊंट मेरी चर्च, बांद्रा ]] ]]
[[File:Hazur Sahib interior.jpg|thumb|श्री हजूर साहेब गुरूद्वारा, नांदे]]


== हिंदू धर्म ==
== हिंदू धर्म ==

१३:११, २७ जुलै २०१७ ची आवृत्ती

महाराष्ट्रातील धर्म (२०११)[१]

  इस्लाम (11.5%)
  इतर (0.5%)

महाराष्ट्रामधील धर्म हे धार्मिक श्रद्धा आणि प्रथांमधून आपली विविधता दर्शवितात. महाराष्ट्रात जगातील सहा प्रमुख धर्मांचे अनुयायी आहेत; ते म्हणजे हिंदू धर्म, इस्लाम, बौद्ध धर्म, जैन धर्म, ख्रिश्चन धर्म आणि शिख धर्म होय. संपूर्ण महाराष्ट्राच्या इतिहासात धर्म हा राज्याच्या संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग बनलेला आहे.

भारताचे संविधान राज्याला एक धर्मनिरपेक्ष प्रजासत्ताक घोषित करते, ज्यामुळे नागरीकांना कोणत्याही धर्माचा किंवा विश्वासाचा उपासना करणे आणि त्याचा प्रसार करण्याचे स्वतंत्र वा मूभा आहे.[२][३] भारताचे संविधान देखील धर्म स्वातंत्र्याचा अधिकार मौलिक अधिकार असल्याचे घोषित करते.

दीक्षाभूमी, देशभरातील नवयानी बौद्धांचे महाराष्ट्रामधील प्रमुख केंद्र
माऊंट मेरी चर्च, बांद्रा
श्री हजूर साहेब गुरूद्वारा, नांदे

हिंदू धर्म

२०११ च्या भारतीय जनगणनेनुसार हिंदू राज्याच्या एकूण लोकसंख्येत सुमारे ८०% (७९.८३%) आहेत आणि हिंदू धर्म महाराष्ट्रीयन लोकांच्या दैनंदिन जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. गणेश हा मराठी हिंदूंचा सर्वात लोकप्रिय देवता आहे, त्यानंतर ते विठ्ठल रूपातील कृष्ण ते शंकर आणि पार्वतीसारख्या शिव कौटुंबिक देवतेची उपासना करतात. वारकरी परंपरेची महाराष्ट्रातील स्थानिक हिंदूंवर मजबूत पकड आहे. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात बाळ गंगाधर टिळकांनी सुरू केलेला गणेशोत्सव अतिशय लोकप्रिय आहे. मराठी हिंदूंना संत ज्ञानेश्वर, संत सावता माळी, संत तुकाराम, संत नामदेवसंत चोखामेळा, संत तुकडोजी महाराज (संत आणि तत्त्वज्ञ), संत गाडगे महाराज (संत आणि तत्त्वज्ञ) व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (धर्मवेत्ते व बौद्ध आणि दलितांचे आध्यात्मिक नेते) हे सन्माननिय आहेत.

इस्लाम

इस्लाम हा राज्यात दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे, २०११ च्या भारतीय जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रात १,२९,७१,१५२ लोक मुस्लिम असून त्यांचे लोकसंख्येमधील प्रमाण सुमारे १२% (११.५४ %) आहे. ईद-उल-फित्र (रमजान ईद) आणि ईद-उल-अधा (बकरी ईद) हे राज्यातील दोन सर्वात महत्त्वाचे मुस्लिम सण आहेत. राज्यातील मुस्लिम बहुसंख्य लोक सुन्नी आहेत. राज्यातील मुस्लिम लोकसंख्या ही मोठ्या प्रमाणात शहरात वसलेली आणि विविध क्षेत्रांमध्ये पसरलेली आहे. सर्वाधिक मुस्लिम लोकसंख्या मराठवाडा, खानदेश, आणि मुंबई-ठाणे पट्ट्यात आढळते. विदर्भ, पश्चिम महाराष्ट्र आणि कोकणाच्या क्षेत्रात देखील मुस्लिम लोकसंख्या मोठ्या प्रमाणात आहे. महाराष्ट्राची राजधानी असलेल्या मुंबई शहरामध्ये २५.०६% लोक मुस्लिम आहेत, तर उपराजधानी नागपूर शहरात ११.९५% लोक मुस्लिम आहेत. औरंगाबाद शहरामध्ये मुस्लिम लोकसंख्या ही ३०.७९% आहे. मालेगाव आणि भिवंडीसारख्या शहरांमध्येही मुस्लिम बहुसंख्य आहेत.

बौद्ध धर्म

बौद्ध धर्म हा महाराष्ट्र राज्यातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म आहे. २०११ च्या भारतीय जनगणनेनुसार, बौद्ध धर्म हा महाराष्ट्रातील एकूण लोकसंख्येपैकी सुमारे ६% (५.८१%) असून ६५,३१,२०० लोक बौद्ध धर्माचे अनुयायी आहेत. भारतातील एकूण बौद्ध लोकसंख्येपैकी सुमारे ७७% बौद्ध एकट्या महाराष्ट्र राज्यात राहतात. बहुतांश मराठी बौद्ध हे नवयान बौद्ध धर्माचे (नवबौद्ध धर्म) अनुयायी आहेत, १९ व्या व २० व्या शतकात दलित बौद्ध चळवळ या भारतातील बौद्ध पुनरुत्थान मोहिमेला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचेकडून सर्वात महत्त्वाची प्रेरणा प्राप्त झाली. डॉ. आंबेडकरांपासून प्रेरित होऊन बौद्ध बनणाऱ्या भारतातील धर्मांतरित बौद्ध व्यक्तींना ‘नवबौद्ध’ म्हणजेच ‘नवयानी बौद्ध' म्हटले जाते. भारतातील एकूण बौद्ध लोकसंख्येत ८७% बौद्ध हे नवयानी आहेत. आणि या एकूण नवयानी बौद्ध अनुयायांपैकी जवळजवळ ९०% अनुयायी महाराष्ट्रात आहेत.

जैन धर्म

जैन धर्म हा महाराष्ट्रामधील एक प्रमुख धर्म असून राज्यात चौथा सर्वात मोठा धर्म आहे. २०११ च्या भारतीय जगनगणेच्या अहवालानुसार महाराष्ट्रातील जैन समाजाची लोकसंख्या १४,००,३४९ (१.२५%) आहे. महाराष्ट्रातील जैन हे राजस्थान मधील मारवाडी प्रांत आणि गुजरात राज्यातून आलेले आहेत. महाराष्ट्रात एक लहान देशी मराठी जैन समुदाय आहे. राष्ट्रकूट आणि चालुक्यसारख्या ख्रिश्चन युगाच्या पहिल्या हजार वर्षांपासून महाराष्ट्रातील शासक जैन धर्माचे अनुयायी होते. प्राचीन वेरूळ लेणी कॉम्पलेक्समध्ये हिंदू आणि बौद्ध लेणींच्या बाजूला अनेक जैन लेणी आहेत.

ख्रिश्चन धर्म

२०११ भारतीय जनगणनेच्या अहवालानुसार, महाराष्ट्राची १०,८०,०७३ (०.९६%) एवढी लोकसंख्या ख्रिस्ती आहे. यातील बहुतेक ख्रिश्चन कॅथलिक आणि प्रोटेस्टंट आहेत. तसेच गोवा, मंगलोरियन, केरिलिट आणि तामिळी ख्रिश्चन देखील मुंबई आणि पुणे या शहरी भागात आहेत. महाराष्ट्रात दोन जातीय ख्रिश्चन समुदाय आहेत.

  • ईस्ट इंडियन - बहुतेक कॅथोलिक ख्रिस्चन हे मुंबई, ठाणे आणि शेजारील रायगड जिल्ह्यांमध्ये केंद्रित आहेत. इ.स.पू. पहिल्या शतकात सेंट बर्थोलोमई यांनी या भागाच्या स्थानिक लोकांत धर्म प्रचार केला होता.
  • मराठी ख्रिश्चन -१८ व्या शतकात अहमदनगर आणि सोलापूरमध्ये विशेषतः बहुसंख्य प्राध्यापकांना अमेरिकेच्या आणि अँग्लिकन मिशनर्यांनी प्रोटेस्टंट धर्मात आणले. मराठी ख्रिश्चनांनी मुख्यत्वे त्यांच्या पूर्व-ख्रिश्चन सांस्कृतिक पद्धती ठेवल्या आहेत.

१९ व्या शतकाच्या सुरुवातीला काही जणांनी अहमदनगर आणि मिरजमधील दुष्काळग्रस्तांच्या काळात ख्रिस्ती धर्म परिवर्तन केले. ते अमेरिकन मराठी मिशन, चर्च मिशन सोसायटी आणि युनायटेड सोसायटी फॉर द प्रोस्पेजेशन ऑफ द गॉस्पेल यांनी चर्च ऑफ इंग्लँडने अहमदनगर येथे इव्हॅन्जेलॅज झाल्यानंतर धर्मपरिवर्तन केले. अहमदनगरमध्ये, मिशनरी स्थानिकांना बायबलचे स्पष्टीकरण देण्यासाठी गावांमध्ये प्रवास करीत होते. तथापि, या ख्रिश्चन धर्मातर चळवळी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या उदयाने आणि बौद्ध धर्मातील मोठ्या प्रमाणातील बदलामुळे मोठ्या प्रमाणावर झाली.

शिख धर्म

२०११ च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्रात २,२३,२४७ (०.२०%) शिख धर्मीय अनुयायी आहेत. औरंगाबाद नंतर (मराठवाड्यातील दुसरे मोठे शहर नांदेड), मराठवाडामधील (औरंगाबाद नंतर) दुसरे सर्वात मोठे शहर असलेले नांदेड हे शीख धर्मासाठी एक महत्त्वपूर्ण पवित्र स्थान आहे आणि हजूर साहिब गुरुद्वारासाठी प्रसिद्ध आहे. हजूरसाहेब ("स्वामीची उपस्थिती"), तसेच हजूर साहिब यांनी लिहिली, ही शीख धर्मातील पाच ताटांपैकी (तात्पुरती अधिकारांची जागा) एक आहे. तिथेच गोदावरी नदीच्या काठावर स्थित, शिखांचे दहावे गुरु, गोविंद सिंह यांचा मृत्यू झाला. कॉम्प्लेक्सच्या आतील गुरुद्वाराला 'सच-कांड' असे म्हणतात. हजूर साहिब गुरुद्वारा पासून एक दगड-थ्रो अंतर, तेथे त्याच्या भव्य लंगार साठी फार प्रसिद्ध आहे जे लंगार साहिब गुरुद्वारा आहे lies. सर्व शहरात १३ महत्त्वाच्या गुरुद्वारा आहेत ज्या ऐतिहासिक महत्व आहेत. मुंबई, पुणे, नागपूर, नाशिक आणि औरंगाबाद या ठिकाणी एक महत्त्वपूर्ण शीख लोकसंख्या आहे.

झोराष्ट्रियन

महाराष्ट्रात दोन पारसी समाजाचे लोक आहेत.

  • पारसी मुख्यत्वे मुंबईत आढळतात.

ईराणमधील मुसलमानांच्या छळामुळे १० व्या शतकादरम्यान ईरानी झोराष्ट्रियनच्या एका गटातून खाली उतरले आहेत.

  • इराणची तुलना तुलनेने अलिकडील आहे, आणि दोन भारतीय-पारसी समुदायांपेक्षा लहान प्रतिनिधित्व करतात. त्यांचे वंशज सांस्कृतिक आणि भाषाशास्त्राशी संबंधित आहेत. ईरानच्या झोरेस्ट्रियन, विशेषत: यझद आणि कर्स्टनच्या झरोस्ट्रियन यांना. परिणामी, त्या प्रांतातील झरोस्तीचे दारी बोली देखील ईरानी लोकांमध्ये ऐकू शकते.

ज्यू धर्म

बेंजा इस्त्राइल ("इस्राएलचे पुत्र") हे कोकणातील गावांमधील मूळचे मराठी जनतेचे एक सशक्त लोक आहेत जे १७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात जवळील शहरे, मुख्यतः मुंबई, परंतु पुणे, आणि अहमदाबादला स्थलांतरित झाले. Emigrations या आजच्या लाटा आणि या दिवसापूर्वी, बेर्न इस्रायल उपखंड च्या ज्यू लोकसंख्या सर्वात मोठा क्षेत्र स्थापना बेनाचा इझरालची मूळ भाषा मराठी आणि हिब्रू आहे. बहुतेक इस्रायल आता इस्रायल, कॅनडा आणि इतर कॉमनवेल्थ देशांमध्ये स्थलांतरित आहेत. भारतीय स्वातंत्र्यानंतरच्या महान स्थलांतरणानंतर या समुदायाने किमान ८०,००० संख्या मोजली.

हेही पहा

संदर्भ आणि नोंदी

  1. ^ "Population by religious community - 2011". 2011 Census of India. Office of the Registrar General & Census Commissioner. Archived from the original on 25 August 2015. 25 August 2015 रोजी पाहिले.
  2. ^ The Constitution of India Art 25-28. Retrieved on 22 April 2007.
  3. ^ "The Constitution (Forty-Second Amendment) Act, 1976". 2007-04-22 रोजी पाहिले.


बाह्य दुवे