डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर स्मारक

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्मारकाचे उद्घाटन करतांना पंतप्रधान नरेंद्र मोदी

डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर स्मारक हे युनायटेड किंग्डमच्या वायव्य लंडनमधील १० किंग हेनरी मार्गावर असलेली एक ऐतिहासिक वास्तु आणि आंतरराष्ट्रीय स्मारक आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये शिकत असताना त्यांनी इ.स. १९२१-२२ दरम्यान येथे वास्तव केलेले आहे. ह्याच इमारतीत त्यांनी रात्रभर जागून आणि अर्थपोटी उपाशी राहून त्यांनी २१-२१ तास अभ्यास केला होता आणि अत्युच्च अशा तीन पदव्या – एम.एस्सी, बार-अॅट-लॉ, डी.एस्सी. संपादन केल्या होत्या. हे स्मारक तीन मजली असून क्षेत्रफळ २०५० चौरस फुट आहे. या वास्तुवर ‘सामाजिक न्यायाचे भारतीय पुरस्कर्ते, डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर (१८९१-१९५०), यांनी १९२१-२२ मध्ये येथे वास्तव्य केले’ अशी अक्षरे कोरलेली आहेत. ही वास्तू आज जागतिक स्मारक झाली असून जगासाठी प्रेरणास्थान ठरली आहे.

उद्घाटन

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी निवास केलेली ही ऐतिहासिक वास्तू महाराष्ट्र शासनाने ३५ कोटी रूपायाला खरेदी केली आणि या वास्तूचे एक जागतिक स्मारक म्हणून उद्घाटन किंवा लोकार्पण भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते दिनांक १४ नोव्हेंबर २०१५ रोजी करण्यात आले. यावेळी महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस, महाराष्ट्राचे सामाजिक न्यायमंत्री राजकुमार बडोले, महाराष्ट्राच्या माजी सामाजिक न्यायमंत्री सुलेखा कुंभारे, आरपीआय नेते रामदास आठवले आणि इंग्लंडमधील आंबेडकरवादी व बौद्ध लोक सुद्धा उपस्थित होते. “लंडन मधील हे स्मारक जगाला समानता आणि सामाजिक न्यायाचा संदेश आणि प्रेरणा देत राहिल.” अशा भावना मोदींना व्यक्त केल्या. तसेच देवेंद्र फडणवीस यांनी सुद्धा आपल्या भावना व्हिजिटर बुकमध्ये नोंदवल्या — “एक ऐतिहासिक दिवस. भारतरत्न महामानव डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी वास्तव केलेले हे घर, जेथे राहून त्यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये शिक्षण ग्रहण केले. ते घर आज स्मारक म्हणून जनतेकरिता खुले झाले आहे. समता आणि बंधुत्व या आधारावर समाज आणि देश प्रगती करु शकतो हे आपल्या संविधानाच्या माध्यमातून मा. बाबासाहेबांनी अधोरेखित केले आहे.”

या स्मारकाला भेट देण्यासाठी अनेक जण इंग्लंडला जातात. डॉ. आंबेडकरांचे विचार तेवत ठेवण्यासाठी भारताव्यतिरीक्त परदेशातही डॉ. आंबेडकरांच्या स्मृती प्रेरणास्थान ठरल्या आहेत.

इतिहास

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर ५ जुलै १९२० रोजी आपला अभ्याक्रम पूर्ण करण्यासाठी लंडनला रवाना झाले होते. ३० सप्टेंबर १९२० रोजी त्यांनी लंडन स्कूल इकॉनॉमिक्स अँड पॉलिटिकल सायन्स या संस्थेत ए.एससी. साठी प्रवेश मिळवला तसेच ग्रेज-इन या संस्थेत नाव दाखल करुन त्यांनी बॅरिस्टरीचा अभ्यास सुरु केला. त्या काळात अस्पृश्य समाजातील जन्म घेतलेला एकमेव विद्यार्थी या देशात शिक्षणासाठी गेला होता आणि ते १० किंग हेन्री मार्गावर असलेल्या घरात वास्तव करु लागले.

वर्षभरानंतर लंडन विद्यापीठे २० जून १९२१ रोजी डॉ. आंबेडकरांना एम.एस्सी ही पदवी बहाल केली आणि २८ जून १९२२ रोजी ग्रेज-इन संख्येने त्यांना बार-अॅट-लॉ (बरिस्टर-अॅट-लॉ) ही वकिलीची सर्वोच्च पदवी प्रदान केली. त्यानंतर त्यांनी ३-४ महिने या अल्पावधीतच ‘द प्रोब्लम ऑफ रुपी’ हा प्रबंध तयार करून ‘डॉक्टर ऑफ सायन्स’ (डी.एस्सी.) या सर्वोच्च पदवीसाठी ऑक्टोबर १९२२ मध्ये लंडन विद्यापीठात सादर केला. या प्रबंधात त्यांनी ब्रिटिश सत्तेवर टिका केली होती.

लंडन विद्यापीठात प्रबंध सादर केल्यानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे जर्मनीला गेले व तेथील बॉन विद्यापीठामध्ये (आताचे बर्लिन विद्यापीठ) अर्थशास्त्रामध्ये डॉक्टरेट पदवी प्राप्त करण्यासाठी प्रवेश घेतला. तेथे ते तीन महिने राहिले आणि त्यानंतर त्यांना त्यांचे शिक्षक एडवीन कॅनन यांनी त्यांना लंडनला येण्यासंबंधी पत्र पाठवले. ते लंडनला परतले व पुढे नोव्हेंबर १९२३ मध्ये त्यांना लंडन विद्यापीठाने डॉक्टर ऑफ सायन्स पदवी बहाल केली.

रचना

या स्मारकात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या संबंधी अनेक दुर्मिळ छायाचित्रे आणि अन्य संस्मरणीय वस्तू आहेत.

महाराष्ट्र सरकारने या स्मारकात एक ग्रंथ संग्रहालय उभारले असून त्यात बाबासाहेबांनी लिहिलेली ग्रंथ-पुस्तके आहेत व त्यांचे दुर्मिळ फोटोही आहेत. याशिवाय भारतातून शिष्यवृत्ती घेऊन लंडमध्ये शिकण्यासाठी जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांना हे स्मारक निवासासाठी खुले केले गेलेले आहे.