"जगामधील बौद्ध धर्म" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Sandesh9822 (चर्चा | योगदान) No edit summary खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
Sandesh9822 (चर्चा | योगदान) खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
||
ओळ २३६: | ओळ २३६: | ||
== खंडनिहाय बौद्ध == |
== खंडनिहाय बौद्ध == |
||
== देशनिहाय बौद्ध == |
== देशनिहाय बौद्ध == |
||
{| class="sortable wikitable" |
|||
|+<big> ''देशों के अनुसार बौद्ध जनसंख्या'' </big> |
|||
|- |
|||
! क्षेत्र |
|||
! देश |
|||
! जनसंख्या (2007) |
|||
! बौद्ध % |
|||
! कुल बौद्ध |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[मध्य एशिया]] |
|||
| '''{{flagicon|Afghanistan}} [[अफगानिस्तान]]''' |
|||
| align="right" | 3,18,89,923 |
|||
| align="center" | 0.2%<ref name="Encyclopædia Britannica">{{cite web|url = http://encyclopedia.jrank.org/PAS_PER/HINDKI.html| title = Hindki|publisher = Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|accessdate = 2007-09-15}}</ref> |
|||
| align="right" | 63,780 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण अमेरिका]] |
|||
| '''{{flagicon|Argentina}} [[अर्जेंटीना]]''' |
|||
| align="right" | 4,03,01,927 |
|||
| align="center" | 0.1%<ref>[http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Argentina/rbodies.html religiousfreedom.lib.virginia.edu]</ref> |
|||
| align="right" | 40,302 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[कॅरीबियाई]] |
|||
| '''{{flagicon|Aruba}} [[अरूबा]]''' |
|||
| align="right" | 1,00,018 |
|||
| align="center" | 1.2%<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aa.html The World Factbook]</ref> |
|||
| align="right" | 1,200 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[ओशिआनिया]] |
|||
| '''{{flagicon|Australia}} [[ऑस्ट्रेलिया]]''' |
|||
| align="right" | 2,04,34,176 |
|||
| align="center" | 2.1% <ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90129.htm state.gov]</ref> |
|||
| align="right" | 4,29,119 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[मध्य यूरोप]] |
|||
| '''{{flagicon|Austria}} [[ऑस्ट्रिया]]''' |
|||
| align="right" | 81,99,783 |
|||
| align="center" | 0.130% |
|||
| align="right" | 10,660 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[मध्य पूर्व]] |
|||
| '''{{flagicon|Bahrain}} [[बहरीन]]''' |
|||
| align="right" | 7,08,573 |
|||
| align="center" | 1%<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71419.htm state.gov]</ref> |
|||
| align="right" | 7,086 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण एशिया]] |
|||
| '''{{flagicon|Bangladesh}} [[बांग्लादेश]]''' |
|||
| align="right" | 15,04,48,339 |
|||
| align="center" | 0.7%<ref>[http://www.banbeis.gov.bd/bd_pro.htm banbeis.gov.bd]</ref> |
|||
| align="right" | 10,53,138 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[पश्चिमी यूरोप]] |
|||
| '''{{flagicon|Belgium}} [[बेल्जियम]]''' |
|||
| align="right" | 103,92,226 |
|||
| align="center" | 0.29%<ref>[http://www.religiousintelligence.co.uk/country/?CountryID=107 religiousintelligence.co.uk]</ref> |
|||
| align="right" | 31,177 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[मध्य अमेरिका]] |
|||
| '''{{flagicon|Belize}} [[बेलीज़]]''' |
|||
| align="right" | 2,94,385 |
|||
| align="center" | 0.35%<ref>[http://www.religiousintelligence.co.uk/country/?CountryID=93 religiousintelligence.co.uk]</ref> |
|||
| align="right" | 1,030 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण एशिया]] |
|||
| '''{{flagicon|Bhutan}} [[भूटान]]''' |
|||
| align="right" | 23,27,849 |
|||
| align="center" | 75%<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71439.htm state.gov]</ref> - 94% |
|||
| align="right" | 17,45,888 - 21,41,622 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण अमेरिका]] |
|||
| '''{{flagicon|Bolivia}} [[बोलीविया]]''' |
|||
| align="right" | 91,19,152 |
|||
| align="center" | 0.26%<ref>[http://www.religiousintelligence.co.uk/country/?CountryID=90 religiousintelligence.co.uk]</ref> |
|||
| align="right" | 23,710 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[बाल्कन]] |
|||
| '''{{flagicon|Bosnia and Herzegovina}} [[बौसनिया एण्ड हेर्ज़ेगोविना]]''' |
|||
| align="right" | 45,52,198 |
|||
| align="center" | 0.01% |
|||
| align="right" | 455 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण अमेरिका]] |
|||
| '''{{flagicon|Brazil}} [[ब्राज़ील]]''' |
|||
| align="right" | 19,00,10,647 |
|||
| align="center" | 0.130%<ref>[http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2000/primeiros_resultados_amostra/brasil/pdf/tabela_1_1_2.pdf ibge.gov.br]</ref> |
|||
| align="right" | 2,47,014 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[दक्षिण पूर्व एशिया]] |
|||
| '''{{flagicon|Brunei}} [[ब्रुनेई]]''' |
|||
| align="right" | 3,74,577 |
|||
| align="center" | 9.09%<ref>[http://www.religiousintelligence.co.uk/country/?CountryID=87 religiousintelligence.co.uk]</ref> |
|||
| align="right" | 29,822 |
|||
|- |
|||
| align="center" | [[पूर्वी यूरोप]] |
|||
| '''{{flagicon|Bulgaria}} [[बल्गारिया]]''' |
|||
| align="right" | 73,22,858 |
|||
| align="center" | 0.015% |
|||
| align="right" | 1,098 |
|||
} |
|||
== बौद्ध प्रतिके == |
== बौद्ध प्रतिके == |
||
== बौद्ध तीर्थ स्थळ == |
== बौद्ध तीर्थ स्थळ == |
१२:२२, २४ मार्च २०१७ ची आवृत्ती
बौद्ध धर्म हा जगातील अतिप्राचीण धर्मांपैकी एक तसेच वर्तमान जगातील सर्वात प्रमुख धर्मांपैकी एक धर्म आहे. बौद्ध धर्माची इ.स.पू. ६ व्या शतकामध्ये उत्तर भारतात झालेली आहे. आज लोकसंख्येच्या दृष्टीने बौद्ध धर्म हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा धर्म आहे. जागतिक लोकसंख्येत कमाल २८.८% बौद्ध धर्मीय आहेत.[१][२] बौद्ध धर्माच्या केंद्रस्थानी व समस्त बौद्ध अनुयायांचे गुरू तथागत गौतम बुद्ध आहेत.
लोकसंख्या
बौद्ध धर्माची लोकसंख्या हि वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार इ.स. २००७ मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८.८%) आहे. इ.स. २०१६ मध्ये हिच २८.८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते.[३][४] धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम, हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.
दुसऱ्या एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार इ.स. २०१० मध्ये जगातील बौद्धांची लोकसंख्या १.६ अब्ज आहे आणि ही लोकसंख्या जागतिक लोकसंख्येच्या २३% आहे. या सर्वेक्षणात सुद्धा बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे आहे.
एका सर्वेक्षणानूसार बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. बौद्ध धर्माची सुरूवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वीच झाली आणि याच दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म आहे असे सर्वेक्षण सांगते.[५] यांत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्माहून मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही १.२० अब्ज आहे.
अन्य सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.[६]
इतिहास
आशिया खंडात आज बौद्ध धर्म मुख्य धर्म आहे. चित्रातील गडद पिवळा रंग असणाऱ्या सर्व क्षेत्रांत बौद्ध धर्मीय बहुसंख्यक आहेत. इ.स.पूर्व ६व्या शतकात भारतामध्ये बौद्ध धर्माचा उदय झाला आणि पुढिल काही शतकांत तो जगात पसरला तर आशियात प्रमुख धर्म बनून राहिला. या धर्माचा सर्वाधिक प्रचार व प्रसार बौद्ध भिक्खु, बौद्ध प्रचारक आणि बौद्ध सम्राटांच्या माध्यमातून विश्वात दूर दूर पर्यंत झाला. सम्राट अशोकांच्या काळात बौद्ध धर्म हा अखंड भारताचा राजधर्म होता आणि मौर्य साम्राज्यातील ९५% प्रजा ही बौद्ध धर्मीय होती.
संप्रदाय
बौद्ध धर्माचे हजारों संप्रदाय होते त्यातील बरेच नष्ट झाले आणि कमी अधिक प्रमाणात हजारों आजही अस्तित्वात आहेत. एकट्या जपान मध्ये ७८१ पेक्षा अधिक बौद्ध संप्रदाय आहेत. महायान, हिनयान (थेरवाद), वज्रयान व नवयान हे बौद्ध धर्माचे प्रमुख संप्रदाय आहेत. शिंटो, ताओ, झेन यांना सुद्धा बौद्ध धर्माचे संप्रदाय मानले जातात.[७]
महायान
महायान (पूर्व बौद्ध धर्म) हा बौद्ध धर्माचा सर्वात मोठा संप्रदाय आहे. महायान व्यापक रूपात संपूर्ण पूर्व आशियात प्रसिद्ध आहे, जगातील एकूण बौद्धांपैकी जवळजवळ ७०% बौद्ध लोकसंख्या ही महायानी बौद्धांची आहे. चीन, हाँग काँग, जपान, दक्षिण कोरीया, उत्तर कोरीया, तैवान, मकाउ आणि व्हिएतनाम या देशांत महायान बौद्ध धर्म हा बहुसंख्यक आहे
थेरवाद
बौद्ध धर्माचा दूसरा सर्वात मोठा संप्रदाय हा थेरवाद (दक्षिणी बौद्ध धर्म) आहे, आणि हा संप्रदाय मुख्यत आग्नेय आशियात सर्वाधिक प्रसिद्ध वा बहुसंख्यक आहे. थेरवाद बौद्ध धर्म हा कंबोडिया, लाओस, म्यानमार, थायलंड, क्रिसमस द्वीप, सिंगापुर, श्रीलंका या देशांत बहुसंख्यक आहे तर मलेशिया, ब्रुनेई, तिमोर, इंडोनेशिया, फिलीपिन्स या देशांत सुद्धा मोठ्या संख्येने आहे.[८]
वज्रयान
वज्रयान (उत्तरी बौद्ध धर्म) हा आणि बौद्ध धर्माचा तिसरा लहान संप्रदाय आहे, वज्रयान हा महायान संप्रदायाचा उपसंप्रदाय मानला जातो. वज्रयानी बौद्ध अनुयायी हे तिबेट, भूतान, मंगोलिया या देशांत तसेच हिमालयीन क्षेत्र व रशियातील काही प्रदेशांत बहुसंख्यक रूपात राहतात. हा संप्रदाय जगभरात प्रसारीत केला गेलेला आहे.
नवयान
नवयान बौद्ध धर्म हा भारतातील मुख्य बौद्ध संप्रदाय आहे. यांस भीमयान असेही म्हटले जाते. २०व्या शतकात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी दलित बौद्ध आंदोलनाने या संप्रदायाची सुरूवात केली होती आणि याचा मुख्य उद्देश हिंदू धर्मातील जातियता नष्ट करने तसेच शोषितांना व हिंदू दलितांना त्यांचे मानवी हक्क प्रदान करने हा होता. आणि हा संप्रदाय नवबौद्धांचा (पूर्वाश्रमीचे हिंदू दलित) दलितांचा उत्कर्ष - विकास करण्यात यशस्वी ठरला. २०११ च्या भारतीय जनगणेनुसार महाराष्ट्र राज्यात भारतातील ७७% अधिकृत बौद्ध लोकसंख्या आहेत.
बौद्ध देश (लोकसंख्या)
संपूर्ण विश्वात जवळजवळ १.८ अब्ज से २.२ अब्ज (१८० कोटी - २२० कोटी) बौद्ध आहेत. यातील जवळवळ ७०% ते ७५% महायानी बौद्ध आणि बाकी २५% ते ३०% थेरावादी, नवयानी (भारतीय) आणि वज्रयानी बौद्ध आहेत. महायान आणि थेरवाद (हीनयान), नवयान, वज्रयान याशिवाय बौद्ध धर्मात यांचे अनेक उपसंप्रदाय वा उपवर्ग सुद्धा आहेत परंतु यांचा प्रभाव खूप कमी आहे. सर्वात अधिक बौद्ध पूर्व आशिया आणि आग्नेय आशियातील सर्वच देशांत बहूसंख्यक म्हणून राहत आहेत. दक्षिण आशियाच्या दोन किंवा तीन देशांत सुद्धा बौद्ध धर्म बहुसंख्यक आहे. आशिया खंडाची अर्ध्याहून अधिन लोकसंख्या बौद्ध धर्माच्या प्रभावाखाली आहे. अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, आफ्रिका आणि यूरोप सारख्या खंडांत सुद्धा कोट्यवधी बौद्धांचे समूदाय राहतात. जगात १८ हून अधिक असे देश आहेत जिथे बौद्ध धर्म हा बहुसंख्यक धर्म आहे. जगात काही देश असेही आहेत की, जिथल्या बौद्ध लोकसंख्येबाबत कोणतीही विश्वासनीय माहिती उपलब्ध नाही.
देश | बौद्ध लोकसंख्या | बौद्ध टक्केवारी |
---|---|---|
चीन | १,२२,५०,८७,००० | ९१% |
जपान | १२,३३,४५,००० | ९६% |
व्हिएतनाम | ७,४५,७८,००० | ८५% |
भारत | ६,७९,८७,८९९ | ०६% |
थायलंड | ६,४६,८७,००० | ९५% [९] |
म्यानमार | ४,९९,९२,०००० | ९०% |
दक्षिण कोरिया | २,४६,५६,००० | ५४% |
तैवान | २,२१,४५,००० | ९३%[१०] |
उत्तर कोरिया | १,७६,५६,००० | ७२% |
श्रीलंका | १,६०,४५,६०० | ७५%[११][१२] |
कंबोडिया | १,४८,८०,००० | ९७% |
इंडोनेशिया | ८०,८५,४०० | ०३% |
हाँग काँग | ६५,८७,६०३ | ९३% |
मलेशिया | ६३,४७,२२० | २२% |
नेपाळ | ६२,२८,६९० | २१% |
लाओस | ६२,८७,६१० | ९८% |
अमेरिका | ६१,५९,९०० | ०२% |
सिंगापूर | ३७,७५,६६६ | ६७% |
मंगोलिया | ३०,५५,६९० | ९८% |
फिलिपिन्स | २८,६७,५९५ | ०३% |
रशिया | २०,९६,६०८ | ०२% |
बांग्लादेश | २०,४६,८०० | ०१% |
कॅनडा | २१,४७,६०० | ०३% |
ब्राझील | ११,४५,६८० | ०१% |
फ्रांस | १०,५५,६०० | ०२% |
बौद्ध देश (टक्केवारी)
जगातील बौद्ध राष्ट्र आणि त्यातील बौद्ध लोकसंख्येचे प्रमाण वा टक्केवारी
सर्वाधिक बौद्ध असलेले देश[१३] | बौद्ध टक्केवारी |
---|---|
लाओस | 98 % [१४] |
मंगोलिया | 98 % |
कंबोडिया | 97 % [१५] |
जपान | 96 % [१६] |
थायलंड | 95 % [१७] |
भूतान | 94 % |
तैवान | 93 % [१८][१९][२०] |
हाँग काँग | 93 % |
चीन | 91 % [२१] |
म्यानमार | 90 % [२२] |
मकाओ | 90 % [२३] |
तिबेट | 90 % [२४] |
व्हिएतनाम | 85 % [२५][२६] |
श्रीलंका | 75 % [२७][२८] |
क्रिसमस द्वीप | 75 %[२९] |
उत्तर कोरिया | 73 % |
सिंगापूर | 67 % |
तुवा (रशियाचे प्रजासत्ताक) | 65 % |
दक्षिण कोरिया | 54 % |
काल्मिकिया (रशियाचे प्रजासत्ताक) | 50 %[३०][३१] |
मलेशिया | 22 % |
नेपाळ | 21 % |
बुर्यातिया (रशियाचे प्रजासत्ताक) | 20 % |
ब्रुनेई | 17 % |
- बहूसंख्यक बौद्ध देश
आज जगात २० हून अधिक देशांत (प्रजासत्ताक राज्यांसमवेत) बौद्ध धर्म हा बहूसंख्यक अथवा प्रमुख धर्म आहे.
- अधिकृत बौद्ध देश
जगात लाओस, कंबोडिया, भूतान, थायलंड, म्यानमार आणि श्रीलंका हे ६ देश ‘अधिकृत’ “बौद्ध देश” आहेत, कारण या देशांतील संविधानांत बौद्ध धर्माला ‘राजधर्म’ किंवा ‘राष्ट्रधर्म’ दर्जा प्राप्त आहे.