"जगामधील बौद्ध धर्म" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Sandesh9822 (चर्चा | योगदान) No edit summary खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
Sandesh9822 (चर्चा | योगदान) No edit summary खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
||
ओळ ४: | ओळ ४: | ||
== बौद्ध लोकसंख्या == |
== बौद्ध लोकसंख्या == |
||
⚫ | बौद्ध धर्माची लोकसंख्या हि वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार [[इ.स. २००७]] मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८%) आहे. [[इ.स. २०१६]] मध्ये हिच २८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते.<ref>http://thetruelordbuddha.blogspot.in/p/buddhism-by-country.html?m=1</ref><ref>http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations</ref> धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम, हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे. |
||
बौद्ध धर्माची लोकसंख्या किती आहे? ह्याचे उत्तर वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळे सांगण्यात आले आहे. |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
एका सर्वेक्षणानूसार बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. बौद्ध धर्माची सुरूवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वीच झाली आणि याच दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म आहे असे सर्वेक्षण सांगते. यांत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्माहून मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही १.२० अब्ज आहे. |
|||
⚫ | |||
⚫ | अन्य सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.<ref>https://books.google.co.in/books?id=u0sg9LV_rEgC&lpg=PP1&dq=buddhism+introduction&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> |
||
⚫ | |||
== इतिहास == |
== इतिहास == |
१०:२०, १४ मार्च २०१७ ची आवृत्ती
बौद्ध धर्म हा जगातल्या एक प्रमुख धर्मांपैकी एक तसेच जगातील अतिप्राचीण धर्मांपैकी एक आहे. लोकसंख्येच्या दृष्टीने बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन धर्मानंतर जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे. जगाची २३%[१] ते २८% लोकसंख्या (१.६ अब्ज ते २.१ अब्ज) बौद्ध धर्मीय आहे.[२][३]
बौद्ध धर्म हा एक धर्म आणि तत्त्वज्ञान आहे. इ.स.पू. ६ व्या शतकांत उत्तर भारतात या धर्माचा उदय झाला. तथागत गौतम बुद्ध हे बौद्ध धर्माचे संस्थापक होते.
बौद्ध लोकसंख्या
बौद्ध धर्माची लोकसंख्या हि वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार इ.स. २००७ मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८%) आहे. इ.स. २०१६ मध्ये हिच २८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते.[४][५] धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम, हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.
दुसऱ्या एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार इ.स. २०१० मध्ये जगातील बौद्धांची लोकसंख्या १.६ अब्ज आहे आणि ही लोकसंख्या जागतिक लोकसंख्येच्या २३% आहे. या सर्वेक्षणात सुद्धा बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे आहे.
एका सर्वेक्षणानूसार बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. बौद्ध धर्माची सुरूवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वीच झाली आणि याच दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म आहे असे सर्वेक्षण सांगते. यांत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्माहून मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही १.२० अब्ज आहे.
अन्य सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.[६]
इतिहास
संपूर्ण एशिया में आज बौद्ध धर्म प्रभावशाली है। चित्र में गहरे पीले रंगो वाले क्षेत्रों में बौद्ध धर्म बहुमत में है। इसवी पूर्व ६वी शताब्धि में उत्तर भारत में बौद्ध धर्म का जन्म हुआ। फिर यह धर्म बौद्ध भिक्खु, बौद्ध प्रचारक और बौद्ध सम्राट और राजांओ के माध्यम से विश्व में दूर तक फैक गया। सम्राट अशोक के काल बौद्ध धर्म अखंड भारत का राजधर्म था।
बौद्ध संप्रदाय
महायान
बौद्ध परंपराओं का सबसे बड़ा संप्रदाय महायान हैं। महायान व्यापक रूप से संपूर्ण पूर्वी एशिया में सर्वाधिक प्रचलित है, दुनिया की कुल बौद्ध आबादी में करीब ७०% बौद्ध आबादी महायान बौद्ध धर्म को माननेवाली है। चीन, हांगकांग, जापान, दक्षिण कोरिया, उत्तर कोरिया, ताइवान, मकाउ और वियतनाम में महायान बौद्ध धर्म बहुसंख्यक रूप में है।
थेरवाद
बौद्ध धर्म का दूसरा सबसे बड़ा संप्रदाय थेरवाद है, और यह संप्रदाय ज्यादातर दक्षिण पूर्व एशिया रहता है। थेरवाद बौद्ध धर्म कंबोडिया, लाओस, म्यांमार, थाईलैंड, क्रिसमस द्वीप और सिंगापुर, श्रीलंका में बहुसंख्यक तथा मलेशिया, ब्रुनेई, तिमोर, इंडोनेशिया, फिलीपींस में भी बडी संख्या में है।
वज्रयान
वज्रयान तीसरा और छोटा संप्रदाय है, ज्यादातर वज्रयानी बौद्ध तिब्बत, भूटान, हिमालय क्षेत्र, मंगोलिया और रूस के कुछ हिस्सों में बहुसंख्यक के रूप में रहता है, और यह संप्रदाय दुनिया भर में प्रसारित किया गया है।
नवयान
नवयान भारत में मुख्य बौद्ध सम्प्रदाय है, इसे भीमयान या नवबौद्ध भी कहां जाता है। दलित बौद्ध आंदोलन से इसकी शुरूवात हुई है। २०वी सदीं में नवयान बौद्ध सम्प्रदाय का उदय हुआ था और जिसका निर्माण हिंदू दलितों बराबरी एवं समानता का अधिकार दिलाना था, यह उद्देश सफल भी हुआ। भारतीय राज्यों में से महाराष्ट्र में सबसे अधिक बौद्ध जनसंख्या है।
- पूर्वी बौद्ध धर्म (महायान) के १५० करोड़ अनुयायि है।
- दक्षिणी बौद्ध धर्म (थेरवाद) – २३.१ करोड़ अनुयायि है।[७]
- उत्तरी बौद्ध धर्म (वज्रयान) के ५ करोड़ अनुयायि है।
- भारतीय बौद्ध धर्म (नवयान) के ५ करोड़ से ७ करोड़ अनुयायि है।
- करोड़ो अतिरिक्त बौद्ध एशिया के बाहर पाए जाते हैं।
बौद्ध संप्रदाय
खंडनिहाय बौद्ध
देशनिहाय बौद्ध
बौद्ध देश
सर्वाधिक बौद्ध लोकसंख्या असणारे देश
संपूर्ण विश्व में लगभग १.८ अरब से २.२ अरब (१८० करोड़ - २२० करोड़) बौद्ध हैं। इनमें से लगभग ७०% से ७५% महायानी बौद्ध और शेष २५% से ३०% थेरावादी, नवयानी (भारतीय) और वज्रयानी बौद्ध है। महायान और थेरवाद (हीनयान), नवयान, वज्रयान के अतिरिक्त बौद्ध धर्म में इनके अन्य कई उपसंप्रदाय या उपवर्ग भी हैं परन्तु इन का प्रभाव बहुत कम है। सबसे अधिक बौद्ध पूर्वी एशिया और दक्षिण पूर्व एशिया के सभी देशों बहूसंख्यक के रूप में रहते हैं। दक्षिण एशिया के दो या तीन देशों में भी बौद्ध धर्म बहुसंख्यक है। एशिया महाद्विप की लगभग आधी से ज्यादा आबादी पर बौद्ध धर्म का गहरा प्रभाव है। महाअमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, अफ़्रीका और यूरोप जैसे महाद्विपों में भी करोडों बौद्धों के समुदाय रहते हैं। विश्व में लगभग १८ से अधिक देश ऐसे हैं जहां बौद्ध बहुसंख्यक या बहुमत में हैं। विश्व में कई देश ऐसे भी हैं जहां की बौद्ध जनसंख्या के बारे में कोई विश्वसनीय जानकारी उपलब्ध नहीं है।
देश | बौद्ध जनसंख्या | बौद्ध प्रतिशत |
---|---|---|
चीन | 1,22,50,87,000 | 91% |
साचा:देश माहिती जापान | 12,33,45,000 | 96% |
साचा:देश माहिती वियतनाम | 7,45,78,000 | 85% |
भारत | 6,79,87,899 | 06% |
साचा:देश माहिती थाईलैंड | 6,46,87,000 | 95% [८] |
साचा:देश माहिती म्यान्मार | 4,99,92,000 | 90% |
दक्षिण कोरिया | 2,46,56,000 | 54% |
साचा:देश माहिती ताइवान | 2,21,45,000 | 93%[९] |
उत्तर कोरिया | 1,76,56,000 | 72% |
श्रीलंका | 1,60,45,600 | 75%[१०][११] |
साचा:देश माहिती कम्बोडिया | 1,48,80,000 | 97% |
इंडोनेशिया | 80,75,400 | 03% |
साचा:देश माहिती हांगकांग | 65,87,703 | 93% |
मलेशिया | 63,47,220 | 22% |
साचा:देश माहिती नेपाल | 62,28,690 | 22% |
लाओस | 62,87,610 | 98% |
अमेरिका | 61,49,900 | 02% |
साचा:देश माहिती सिंगापुर | 37,75,666 | 67% |
मंगोलिया | 30,55,690 | 98% |
साचा:देश माहिती फ़िलीपीन्स | 28,55,700 | 03% |
साचा:देश माहिती रूस | 20,96,608 | 02% |
बांग्लादेश | 20,46,800 | 01% |
साचा:देश माहिती कनाडा | 21,47,600 | 03% |
साचा:देश माहिती ब्राजील | 11,45,680 | 01% |
फ्रांस | 10,55,600 | 02% |
बौद्ध बहुसंख्यक देश
दुनिया के बौद्ध राष्ट्र और उनमें बौद्ध जनसंख्या का प्रतिशत
देश जिनमें अधिकतम बौद्ध रहते हैं[१२] | बौद्ध प्रतिशत |
---|---|
लाओस | 98 % [१३] |
मंगोलिया | 98 % |
साचा:देश माहिती कम्बोडिया | 97 % [१४] |
साचा:देश माहिती जापान | 96 % [१५] |
साचा:देश माहिती थाईलैण्ड | 95 % [१६] |
साचा:देश माहिती भूटान | 94 % |
साचा:देश माहिती ताइवान | 93 % [१७][१८][१९] |
साचा:देश माहिती हांगकांग | 93 % |
चीन | 91 % [२०] |
साचा:देश माहिती म्यान्मार (बर्मा) | 90 % [२१] |
साचा:देश माहिती मकाउ | 90 % [२२] |
साचा:देश माहिती तिब्बत | 90 % [२३] |
साचा:देश माहिती वियतनाम | 85 % [२४][२५] |
श्रीलंका | 75 % [२६][२७] |
साचा:पताका | 75 %[२८] |
उत्तर कोरिया | 73 % |
साचा:देश माहिती सिंगापुर | 67 % |
तूवा (रूस के गणतंत्र) | 65 % |
दक्षिण कोरिया | 54 % |
कालमिकिया (रूस के गणतंत्र) | 50 %[२९][३०] |
मलेशिया | 22 % |
साचा:देश माहिती नेपाल | 21 % |
बुर्यातिया (रूस के गणतंत्र) | 20 % |
ब्रुनेई | 17 % |
- बहुसंख्यक बौद्ध देश
आज विश्व में 20 से अधिक देशों (गणतंत्र राज्य भी) में बौद्ध धर्म बहुसंख्यक या प्रमुख धर्म के रूप में हैं।
- अधिकृत बौद्ध देश
विश्व में लाओस, कम्बोडिया, भूटान, थाईलैण्ड, म्यानमार और श्रीलंका यह छह देश "अधिकृत" 'बौद्ध देश' है, क्योंकी इन देशों के संविधानों में बौद्ध धर्म को ‘राजधर्म’ या ‘राष्ट्रधर्म’ का दर्जा प्राप्त है।
जगातील प्रसिद्ध बौद्ध व्यक्ती
बौद्ध प्रतिके
हे सुद्धा पहा
बाह्य कडे
संदर्भ
- ^ विश्व में बौद्ध धर्म दूसरे स्थान पर [१]
- ^ https://www.reddit.com/r/sgiwhistleblowers/comments/3llqlt/on_downplaying_the_number_of_buddhists_worldwide/
- ^ http://saharareporters.com/2013/02/22/nigerian-clerics-kicking-god-kissing-dog-ayo-opadokun
- ^ http://thetruelordbuddha.blogspot.in/p/buddhism-by-country.html?m=1
- ^ http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations
- ^ https://books.google.co.in/books?id=u0sg9LV_rEgC&lpg=PP1&dq=buddhism+introduction&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- ^ विश्व में थेरवाद बौद्ध धर्म [२]
- ^ Department of Census and Statistics,The Census of Population and Housing of Sri Lanka-2011
- ^ ताइवान की जनसंख्या[३]
- ^ बौद्ध धर्म और श्रीलंकन संस्कृती[४]
- ^ [५]
- ^ [६] विश्व में बौद्ध धर्म
- ^ http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations/by_proportion/buddhists
- ^ http://en.m.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Cambodia
- ^ http://www.infoplease.com/ipa/A0855613.html
- ^ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Thailand
- ^ http://www.indexmundi.com/taiwan/demographics_profile.html
- ^ http://a-bas-le-ciel.blogspot.in/2012/08/religious-identity-in-taiwan-2001-2011.html?m=1
- ^ http://a-bas-le-ciel.blogspot.in/2012/08/religious-identity-in-taiwan-2001-2011.html?m=1
- ^ https://hi.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8C%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE#cite_note-5
- ^ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_religion_in_Myanmar
- ^ https://books.google.com/books?id=nF-zCwAAQBAJ&pg=PA46&lpg=PA46&dq=90%25+buddhist+in+macau&source=bl&ots=QeL5srWTvZ&sig=Pf3e93G9iEb2DTbqm3wHeBCV6Vc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjR1rXU_OPQAhWMuI8KHdr9BcsQ6AEIGDAB
- ^ http://www.nepalreisentrek.com/index.php?option=com_content&view=article&id=141&Itemid=434
- ^ http://m.vietnambiketours.com/?url=http://www%2evietnambiketours%2ecom%2fvietnam%2dreligion%2ehtml
- ^ http://siu.no/index.php/eng/Media/SIU/Highlight-countries/Vietnam-Asia
- ^ http://www.dhammawiki.com/index.php?title=Sri_Lanka
- ^ https://www.directtraveller.com/blog/buddhism-and-sri-lankan-cultural-heritage/
- ^ %http://www.gettyimages.com/detail/photo/buddhist-temple-christmas-island-royalty-free-image/496848403
- ^ http://www.dharmawheel.net/viewtopic.php?f=63&t=1850
- ^ http://www.pagef30.com/2009/04/kalmykia-too-weird-and-unique-to-remain.html?m=1