"जगामधील बौद्ध धर्म" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Content deleted Content added
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
ओळ ४: ओळ ४:


== बौद्ध लोकसंख्या ==
== बौद्ध लोकसंख्या ==
बौद्ध धर्माची लोकसंख्या हि वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार [[इ.स. २००७]] मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८%) आहे. [[इ.स. २०१६]] मध्ये हिच २८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते.<ref>http://thetruelordbuddha.blogspot.in/p/buddhism-by-country.html?m=1</ref><ref>http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations</ref> धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम, हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.
बौद्ध धर्माची लोकसंख्या किती आहे? ह्याचे उत्तर वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळे सांगण्यात आले आहे.


दुसऱ्या एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार [[इ.स. २०१०]] मध्ये जगातील बौद्धांची लोकसंख्या १.६ अब्ज आहे आणि ही लोकसंख्या जागतिक लोकसंख्येच्या २३% आहे. या सर्वेक्षणात सुद्धा बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे आहे.
एका सर्वेक्षणात बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली. यामध्ये बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.<ref>https://books.google.co.in/books?id=u0sg9LV_rEgC&lpg=PP1&dq=buddhism+introduction&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref>


एका सर्वेक्षणानूसार बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. बौद्ध धर्माची सुरूवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वीच झाली आणि याच दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म आहे असे सर्वेक्षण सांगते. यांत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्माहून मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही १.२० अब्ज आहे.
एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार जगातील बौद्ध लोकसंख्या ही १.६ अब्ज ते १.८ अब्ज आहे आणि ही लोकसंख्या जागतिक लोकसंख्येत २३% - २५% आहे. या सर्वेक्षणा नेपाल ख्रिश्चन धर्मानंतर बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मौठा धर्म आहे.


अन्य सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.<ref>https://books.google.co.in/books?id=u0sg9LV_rEgC&lpg=PP1&dq=buddhism+introduction&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref>
अन्य एका सर्वेक्षणात [[इ.स. २००७]] मध्ये ६९ कोटी ते १.९२ अब्ज (२८%) सांगितलेली आहे, हीच २८% लोकसंख्या [[इ.स. २०१६]] मध्ये २.२ अब्ज झालेली आहे.<ref>http://thetruelordbuddha.blogspot.in/p/buddhism-by-country.html?m=1</ref><ref>http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations</ref> बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.


== इतिहास ==
== इतिहास ==

१०:२०, १४ मार्च २०१७ ची आवृत्ती

बौद्ध धर्म हा जगातल्या एक प्रमुख धर्मांपैकी एक तसेच जगातील अतिप्राचीण धर्मांपैकी एक आहे. लोकसंख्येच्या दृष्टीने बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन धर्मानंतर जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे. जगाची २३%[१] ते २८% लोकसंख्या (१.६ अब्ज ते २.१ अब्ज) बौद्ध धर्मीय आहे.[२][३]

बौद्ध धर्म हा एक धर्म आणि तत्त्वज्ञान आहे. इ.स.पू. ६ व्या शतकांत उत्तर भारतात या धर्माचा उदय झाला. तथागत गौतम बुद्ध हे बौद्ध धर्माचे संस्थापक होते.

बौद्ध लोकसंख्या

बौद्ध धर्माची लोकसंख्या हि वेगवेगळ्या सर्वेक्षणात वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. एका सर्वेक्षणानूसार इ.स. २००७ मध्ये जगामध्ये बौद्ध लोकसंख्या कमाल १.९२ अब्ज (२८%) आहे. इ.स. २०१६ मध्ये हिच २८% लोकसंख्या २.२ अब्ज झालेली आढळते.[४][५] धार्मिक लोकसंख्येच्या दृष्टिने बौद्ध धर्म हा इस्लाम, हिंदू धर्माहून मोठा तर ख्रिश्चन धर्माच्या खालोखाल असणारा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म आहे.

दुसऱ्या एका बौद्ध सर्वेक्षणानूसार इ.स. २०१० मध्ये जगातील बौद्धांची लोकसंख्या १.६ अब्ज आहे आणि ही लोकसंख्या जागतिक लोकसंख्येच्या २३% आहे. या सर्वेक्षणात सुद्धा बौद्ध धर्म हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे आहे.

एका सर्वेक्षणानूसार बौद्ध धर्म हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे सांगण्यात आले आहे. बौद्ध धर्माची सुरूवात ख्रिश्चन व इस्लाम धर्मांच्या उदयापूर्वीच झाली आणि याच दोन धर्मानंतर तो जगातील तिसरा मोठा धर्म आहे असे सर्वेक्षण सांगते. यांत बौद्ध धर्म हा हिंदू धर्माहून मोठा असल्याचे सांगितले गेले आहे. यात बौद्धांची लोकसंख्या ही १.२० अब्ज आहे.

अन्य सर्वेक्षणांत बौद्धांची लोकसंख्या सर्वात कमी ४८ कोटी ते ५२ कोटी (जागतीक लोकसंख्येत ७% - ९%) सांगितली आणि बौद्ध धर्म हा ख्रिश्चन, इस्लाम व हिंदू नंतर जगातला चौथा सर्वात मोठा धर्म असल्याचे नमूद केले.[६]

इतिहास

बौद्ध धर्म का उद्भव एवं प्रसार, चित्र के गहरे पिले रंगों वाले क्षेत्रों में बौद्ध धर्म प्रभावशाली है

संपूर्ण एशिया में आज बौद्ध धर्म प्रभावशाली है। चित्र में गहरे पीले रंगो वाले क्षेत्रों में बौद्ध धर्म बहुमत में है। इसवी पूर्व ६वी शताब्धि में उत्तर भारत में बौद्ध धर्म का जन्म हुआ। फिर यह धर्म बौद्ध भिक्खु, बौद्ध प्रचारक और बौद्ध सम्राट और राजांओ के माध्यम से विश्व में दूर तक फैक गया। सम्राट अशोक के काल बौद्ध धर्म अखंड भारत का राजधर्म था।

बौद्ध संप्रदाय

महायान

मुख्य लेख: महायान

बौद्ध परंपराओं का सबसे बड़ा संप्रदाय महायान हैं। महायान व्यापक रूप से संपूर्ण पूर्वी एशिया में सर्वाधिक प्रचलित है, दुनिया की कुल बौद्ध आबादी में करीब ७०% बौद्ध आबादी महायान बौद्ध धर्म को माननेवाली है। चीन, हांगकांग, जापान, दक्षिण कोरिया, उत्तर कोरिया, ताइवान, मकाउ और वियतनाम में महायान बौद्ध धर्म बहुसंख्यक रूप में है।

थेरवाद

मुख्य लेख: थेरवाद

बौद्ध धर्म का दूसरा सबसे बड़ा संप्रदाय थेरवाद है, और यह संप्रदाय ज्यादातर दक्षिण पूर्व एशिया रहता है। थेरवाद बौद्ध धर्म कंबोडिया, लाओस, म्यांमार, थाईलैंड, क्रिसमस द्वीप और सिंगापुर, श्रीलंका में बहुसंख्यक तथा मलेशिया, ब्रुनेई, तिमोर, इंडोनेशिया, फिलीपींस में भी बडी संख्या में है।

वज्रयान

मुख्य लेख: वज्रयान

वज्रयान तीसरा और छोटा संप्रदाय है, ज्यादातर वज्रयानी बौद्ध तिब्बत, भूटान, हिमालय क्षेत्र, मंगोलिया और रूस के कुछ हिस्सों में बहुसंख्यक के रूप में रहता है, और यह संप्रदाय दुनिया भर में प्रसारित किया गया है।

नवयान

मुख्य लेख: नवयान

नवयान भारत में मुख्य बौद्ध सम्प्रदाय है, इसे भीमयान या नवबौद्ध भी कहां जाता है। दलित बौद्ध आंदोलन से इसकी शुरूवात हुई है। २०वी सदीं में नवयान बौद्ध सम्प्रदाय का उदय हुआ था और जिसका निर्माण हिंदू दलितों बराबरी एवं समानता का अधिकार दिलाना था, यह उद्देश सफल भी हुआ। भारतीय राज्यों में से महाराष्ट्र में सबसे अधिक बौद्ध जनसंख्या है।


  • पूर्वी बौद्ध धर्म (महायान) के १५० करोड़ अनुयायि है।
  • दक्षिणी बौद्ध धर्म (थेरवाद) – २३.१ करोड़ अनुयायि है।[७]
  • उत्तरी बौद्ध धर्म (वज्रयान) के ५ करोड़ अनुयायि है।
  • भारतीय बौद्ध धर्म (नवयान) के ५ करोड़ से ७ करोड़ अनुयायि है।
  • करोड़ो अतिरिक्त बौद्ध एशिया के बाहर पाए जाते हैं।

बौद्ध संप्रदाय

खंडनिहाय बौद्ध

देशनिहाय बौद्ध

बौद्ध देश

सर्वाधिक बौद्ध लोकसंख्या असणारे देश

संपूर्ण विश्व में लगभग १.८ अरब से २.२ अरब (१८० करोड़ - २२० करोड़) बौद्ध हैं। इनमें से लगभग ७०% से ७५% महायानी बौद्ध और शेष २५% से ३०% थेरावादी, नवयानी (भारतीय) और वज्रयानी बौद्ध है। महायान और थेरवाद (हीनयान), नवयान, वज्रयान के अतिरिक्त बौद्ध धर्म में इनके अन्य कई उपसंप्रदाय या उपवर्ग भी हैं परन्तु इन का प्रभाव बहुत कम है। सबसे अधिक बौद्ध पूर्वी एशिया और दक्षिण पूर्व एशिया के सभी देशों बहूसंख्यक के रूप में रहते हैं। दक्षिण एशिया के दो या तीन देशों में भी बौद्ध धर्म बहुसंख्यक है। एशिया महाद्विप की लगभग आधी से ज्यादा आबादी पर बौद्ध धर्म का गहरा प्रभाव है। महाअमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, अफ़्रीका और यूरोप जैसे महाद्विपों में भी करोडों बौद्धों के समुदाय रहते हैं। विश्व में लगभग १८ से अधिक देश ऐसे हैं जहां बौद्ध बहुसंख्यक या बहुमत में हैं। विश्व में कई देश ऐसे भी हैं जहां की बौद्ध जनसंख्या के बारे में कोई विश्वसनीय जानकारी उपलब्ध नहीं है।

अधिकतम बौद्ध जनसंख्या वाले देश (2010-11)
देश बौद्ध जनसंख्या बौद्ध प्रतिशत
Flag of the People's Republic of China चीन 1,22,50,87,000 91%
साचा:देश माहिती जापान 12,33,45,000 96%
साचा:देश माहिती वियतनाम 7,45,78,000 85%
भारत ध्वज भारत 6,79,87,899 06%
साचा:देश माहिती थाईलैंड 6,46,87,000 95% [८]
साचा:देश माहिती म्यान्मार 4,99,92,000 90%
दक्षिण कोरिया ध्वज दक्षिण कोरिया 2,46,56,000 54%
साचा:देश माहिती ताइवान 2,21,45,000 93%[९]
उत्तर कोरिया ध्वज उत्तर कोरिया 1,76,56,000 72%
श्रीलंका ध्वज श्रीलंका 1,60,45,600 75%[१०][११]
साचा:देश माहिती कम्बोडिया 1,48,80,000 97%
इंडोनेशिया ध्वज इंडोनेशिया 80,75,400 03%
साचा:देश माहिती हांगकांग 65,87,703 93%
मलेशिया ध्वज मलेशिया 63,47,220 22%
साचा:देश माहिती नेपाल 62,28,690 22%
लाओस ध्वज लाओस 62,87,610 98%
Flag of the United States अमेरिका 61,49,900 02%
साचा:देश माहिती सिंगापुर 37,75,666 67%
मंगोलिया ध्वज मंगोलिया 30,55,690 98%
साचा:देश माहिती फ़िलीपीन्स 28,55,700 03%
साचा:देश माहिती रूस 20,96,608 02%
बांगलादेश ध्वज बांग्लादेश 20,46,800 01%
साचा:देश माहिती कनाडा 21,47,600 03%
साचा:देश माहिती ब्राजील 11,45,680 01%
फ्रान्स ध्वज फ्रांस 10,55,600 02%

बौद्ध बहुसंख्यक देश

दुनिया के बौद्ध राष्ट्र और उनमें बौद्ध जनसंख्या का प्रतिशत

देश जिनमें अधिकतम बौद्ध रहते हैं[१२] बौद्ध प्रतिशत
लाओस ध्वज लाओस 98 % [१३]
मंगोलिया ध्वज मंगोलिया 98 %
साचा:देश माहिती कम्बोडिया 97 % [१४]
साचा:देश माहिती जापान 96 % [१५]
साचा:देश माहिती थाईलैण्ड 95 % [१६]
साचा:देश माहिती भूटान 94 %
साचा:देश माहिती ताइवान 93 % [१७][१८][१९]
साचा:देश माहिती हांगकांग 93 %
Flag of the People's Republic of China चीन 91 % [२०]
साचा:देश माहिती म्यान्मार (बर्मा) 90 % [२१]
साचा:देश माहिती मकाउ 90 % [२२]
साचा:देश माहिती तिब्बत 90 % [२३]
साचा:देश माहिती वियतनाम 85 % [२४][२५]
श्रीलंका ध्वज श्रीलंका 75 % [२६][२७]
साचा:पताका 75 %[२८]
उत्तर कोरिया ध्वज उत्तर कोरिया 73 %
साचा:देश माहिती सिंगापुर 67 %
तूवा (रूस के गणतंत्र) 65 %
दक्षिण कोरिया ध्वज दक्षिण कोरिया 54 %
कालमिकिया (रूस के गणतंत्र) 50 %[२९][३०]
मलेशिया ध्वज मलेशिया 22 %
साचा:देश माहिती नेपाल 21 %
बुर्यातिया (रूस के गणतंत्र) 20 %
ब्रुनेई ध्वज ब्रुनेई 17 %
बहुसंख्यक बौद्ध देश

आज विश्व में 20 से अधिक देशों (गणतंत्र राज्य भी) में बौद्ध धर्म बहुसंख्यक या प्रमुख धर्म के रूप में हैं।

अधिकृत बौद्ध देश

विश्व में लाओस, कम्बोडिया, भूटान, थाईलैण्ड, म्यानमार और श्रीलंका यह छह देश "अधिकृत" 'बौद्ध देश' है, क्योंकी इन देशों के संविधानों में बौद्ध धर्म को ‘राजधर्म’ या ‘राष्ट्रधर्म’ का दर्जा प्राप्त है।

जगातील प्रसिद्ध बौद्ध व्यक्ती

बौद्ध प्रतिके

हे सुद्धा पहा

बाह्य कडे

संदर्भ

  1. ^ विश्व में बौद्ध धर्म दूसरे स्थान पर [१]
  2. ^ https://www.reddit.com/r/sgiwhistleblowers/comments/3llqlt/on_downplaying_the_number_of_buddhists_worldwide/
  3. ^ http://saharareporters.com/2013/02/22/nigerian-clerics-kicking-god-kissing-dog-ayo-opadokun
  4. ^ http://thetruelordbuddha.blogspot.in/p/buddhism-by-country.html?m=1
  5. ^ http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations
  6. ^ https://books.google.co.in/books?id=u0sg9LV_rEgC&lpg=PP1&dq=buddhism+introduction&pg=PA5&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
  7. ^ विश्व में थेरवाद बौद्ध धर्म [२]
  8. ^ Department of Census and Statistics,The Census of Population and Housing of Sri Lanka-2011
  9. ^ ताइवान की जनसंख्या[३]
  10. ^ बौद्ध धर्म और श्रीलंकन संस्कृती[४]
  11. ^ [५]
  12. ^ [६] विश्व में बौद्ध धर्म
  13. ^ http://www.liquisearch.com/list_of_religious_populations/by_proportion/buddhists
  14. ^ http://en.m.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Cambodia
  15. ^ http://www.infoplease.com/ipa/A0855613.html
  16. ^ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Thailand
  17. ^ http://www.indexmundi.com/taiwan/demographics_profile.html
  18. ^ http://a-bas-le-ciel.blogspot.in/2012/08/religious-identity-in-taiwan-2001-2011.html?m=1
  19. ^ http://a-bas-le-ciel.blogspot.in/2012/08/religious-identity-in-taiwan-2001-2011.html?m=1
  20. ^ https://hi.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8C%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE#cite_note-5
  21. ^ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Freedom_of_religion_in_Myanmar
  22. ^ https://books.google.com/books?id=nF-zCwAAQBAJ&pg=PA46&lpg=PA46&dq=90%25+buddhist+in+macau&source=bl&ots=QeL5srWTvZ&sig=Pf3e93G9iEb2DTbqm3wHeBCV6Vc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjR1rXU_OPQAhWMuI8KHdr9BcsQ6AEIGDAB
  23. ^ http://www.nepalreisentrek.com/index.php?option=com_content&view=article&id=141&Itemid=434
  24. ^ http://m.vietnambiketours.com/?url=http://www%2evietnambiketours%2ecom%2fvietnam%2dreligion%2ehtml
  25. ^ http://siu.no/index.php/eng/Media/SIU/Highlight-countries/Vietnam-Asia
  26. ^ http://www.dhammawiki.com/index.php?title=Sri_Lanka
  27. ^ https://www.directtraveller.com/blog/buddhism-and-sri-lankan-cultural-heritage/
  28. ^ %http://www.gettyimages.com/detail/photo/buddhist-temple-christmas-island-royalty-free-image/496848403
  29. ^ http://www.dharmawheel.net/viewtopic.php?f=63&t=1850
  30. ^ http://www.pagef30.com/2009/04/kalmykia-too-weird-and-unique-to-remain.html?m=1