बौद्ध धर्म

बौद्ध धर्म (बुद्ध धम्म) हा भारताच्या श्रमण परंपरेतून निर्माण झालेला धर्म आणि दर्शन (तत्त्वज्ञान) आहे. इसवी सन पूर्व सहाव्या शतकात बौद्ध धर्माची स्थापना झालेली आहे. भगवान बुद्ध (इ.स.पू. ५६३ – इ.स.पू. ४८३) हे बौद्ध धर्माचे संस्थापक आहेत. तथागत बुद्धाच्या महापरिनिर्वाणानंतर पुढील पाच शतकात बौद्ध धर्माचा भारतभर प्रसार झाला आणि त्यापुढील दोन हजार वर्षांमध्ये हा धर्म मध्य, पूर्व आणि आग्नेय जम्बुमहाद्वीपामध्ये (ईस्ट ईंडीज) व जगात पसरला.

बौद्ध धर्म हा जगातील प्रमुख धर्म असून तो जगातला पहिला विश्वधर्म ही आहे. आज जगात बौद्ध धर्माचे १८० कोटींहून अधिक अनुयायी आहेत. लोकसंख्येच्या दृष्टीने हा जगातील द्वितीय क्रमांकाचा धर्म आहे. जगातील लोकसंख्येच्या तुलनेत २५% लोकसंख्या ही बौद्ध धर्मीय आहे. चीन देशाची ९१% लोकसंख्या (१२२ कोटी) बौद्ध धर्मीय आहे आणि ही बौद्धांची संख्या भारत देशाच्या एकूण लोकसंख्येपेक्षाही अधिक आहे. चीन, जपान, व्हिएतनाम, थायलंड, म्यानमार, तैवान, द. कोरीया, श्रीलंका, कंबोडिया, लाओस, मंगोलिया, भूतान, हग काँग, मकाओ, तिबेट व सिंगापूर हे सर्व १६ देश "बौद्ध देश" आहेत. तर ऑस्ट्रेलिया, नेपाळ, मलेशिया, ब्रुनेई इ. देशांत बौद्ध धर्म हा 'द्वितीय धर्म आहे. रशियाच्या अनेक भागांत बौद्ध धर्म प्रमुख धर्म आहे तसेच अमेरीका, कॅनडा, यूरोप खंडातही बौद्ध धर्माचे लाखों अनुयायी आहेत. भारतात 'अधिकृत' बौद्धांची संख्या १ कोटी असली तरी प्रत्यक्षात भारतातील बौद्धांची संख्या ही ६.६ कोटींहून (५.५%) अधिक आहे. त्रिपिटक हा बौद्ध धर्मीयांचा प्रमुख धर्मग्रंथ आहे. त्रिपटकाची तीन पिटके आहेत. [अ] विनयपिटक, [आ] सुत्तपिटक आणि [इ] अभिधम्मपिटक. बुद्ध चरित्र ,मिलिंदप्रश्न , धम्मपद, भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म , पवंस व महावंस , थेरगाथा अपदान, दान पेतवत्थु विमानवत्थु हे बौद्ध धर्मातील इतर ग्रंथ आहेत.

बौद्ध साहित्य

त्रिपिटक हा बौद्ध धर्मीयांचा प्रमुख धर्मग्रंथ आहे. त्रिपिटकाची तीन पिटके (भाग) आहेत. [अ] विनयपिटक, [आ] सुत्तपिटक आणि [इ] अभिधम्मपिटक. त्रिपीटकात एकूण १७ ग्रंथ आहेत. बुद्ध चरित्र, मिलिंदप्रश्न, धम्मपद, भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म , पवंस व महावंस , थेरगाथा, अपदान, दान, पेतवत्थु विमानवत्थु इत्यादी बौद्ध धर्मातील इतर ग्रंथ आहेत.

मराठी पुस्तके

• धम्मपदं (नवसंहिता) : आचार्य विनोबा भावे
• धर्म व धर्मपंथ (प्र.न. जोशी)
• बुद्ध संप्रदाय आणि शिकवण (चिं.वि.जोशी)
• बौद्ध विचारधारा (संपादक- महेश देवकर, लता देवकर, प्रदीप गोखले : पुणे विद्यापीठ प्रकाशन)
• मराठी बौद्ध

इंग्रजी पुस्तके

• Gautama the Buddha : his Life and His Teaching (Vipashyana Research Institute)

बौद्ध धर्माची तत्वे

प्रज्ञा शिल करूणा

चित्रदालन

• 
  बिहारमधील महाबोधी मंदिर येथे गौतम बुद्धांना ज्ञानाची प्राप्ती झाली.
• 
  थाई महायानी बौद्धभिक्खू.
• 
  जपानी महायानी बौद्धभिक्खू.
• गौतम बुद्ध.
  गौतम बुद्ध.

---