दासबोध

दासबोध हा रामदासांनी त्यांचे पट्टशिष्य आणि लेखनिक कल्याण स्वामींकरवी लिहवून घेतलेला ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ रायगड जिल्ह्यातील शिवथरच्या घळी शेजारच्या गुहेत लिहिला गेला.ही घळ एकेकाळी अत्यंत निबिड अरण्यात विसावलेली होती. अजूनही अरण्य दाट असले तरीतेथे जाण्यासाठी आता पक्के डांबरी रस्ते आहेत.

दासबोध हा ग्रंथ एकूण २० दशकांमध्ये विभागलेला असून, प्रत्येक दशकात १० समास आहेत. एकेका समासात एक एक विषय घेऊन रामदास स्वामींनी सांसारिकांना, साधकांना, निस्पृहांना, विरक्तांना, सर्वसामान्यांना, बालकांना, प्रौढांना, जराजर्जरांना, सर्व जाती पंथ धर्माच्या स्त्री-पुरुषांना, आणि मानवी मनाला उपदेश केलेला आहे. या ग्रंथाचे पारायण देखील करतात.

समर्थ रामदास स्वामींनी दासबोधाचे वर्णन खालीलप्रमाणे करून ठेवले आहे. :-

भक्तांचेनि साभिमानें।कृपा केली दाशरथीनें।समर्थकृपेचीं वचनें।तो हा दासबोध॥श्रीराम॥
वीस दशक दासबोध।श्रवणद्वारें घेतां शोध।मनकर्त्यास विशद।परमार्थ होतो ॥श्रीराम॥
वीस दशक दोनीसें समास।साधकें पाहावें सावकास।विवरतां विशेषाविशेष।कळों लागे॥श्रीराम॥
ग्रंथाचें करावें स्तवन।स्तवनाचें काये प्रयोजन।येथें प्रत्ययास कारण।प्रत्ययो पाहावा॥श्रीराम॥
॥ जय जय रघुवीर समर्थ ॥

दासबोध या ग्रंथाची प्रत मराठी विकिस्रोतच्या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे.

मराठीत लिहिलेले दासबोधावरील ग्रंथ

मराठीत दासबोधाच्या अनेकांनी संपादित केलेल्या आवृत्ती आहेत, आणि दासबोधाचे गुणावगुण सांगणारे अनेक ग्रंथ आहेत. खास दासबोधात वापरल्या गेलेल्या शब्दांचा एक शब्दकोशही आहे. अशा पुस्तकांची यादी. :-

• सार्थ श्रीमत्‌ दासबोध (लेखक : प्रा. के.वि. बेलसरे)
• समर्थ रामदासस्वामीकृत दासबोध (स्वामी निश्चलानंद सरस्वती)
• दासबोध दशकसार (अरविंद ब्रह्मे)
• दासबोध (हिंदी-माधवराव सप्रे)
• श्रीमत्‌ लक्ष दासबोध (शंकर धोंडो क्षीरसागर)
• दासबोध (इंग्रजी, खंड १, २ - अनुवादक : शिवराज पाटील चाकुरकर)
• सार्थ दासबोध (ल.रा. पांगारकर)
• दासबोध ऑफ समर्थ रामदास (इंग्रजी - लेखक : डी. ए. घैसास)
• दासबोध (लेखक : सूर्यकांत कुलकर्णी)
• 'श्रीमत् दासबोधा'तील निवडक ३८५ सार्थ अमृतवचने (लेखक: यशश्री य. भवाळकर)
• श्री दासबोध नित्यपाठ (लेखक : अरुण गोडबोले)
• सुबोध दासबोध (लेखक : डॉ. सी.ग. देसाई)
• श्रीमत् दासबोध (लेखक : डॉ. श्रीकृष्ण द. देशमुख)
• निवडक दासबोध (लेखक : रा.रा. जांभेकर)
• दैनंदिन दासबोध (लेखक : माधव कानिटकर)
• सार्थ श्रीदासबोध (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• मला दासबोधीच लाभेल बोध (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• दासबोधातील कर्मयोग (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• दासबोधातील ज्ञानयोग (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• दासबोधातील भक्तियोग (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• दासबोधाचे मानसशास्त्र (लेखक : सुनील चिंचोलकर)
• मराठींत दासबोध (मनकर्णिका पब्लिकेशन)
• दासबोध : भावपराग (लेखक : पुरुषोत्तम नगरकर)
• मुलांचा दासबोध (लेखक : सुधा दीक्षित)
• श्रीमंत दासबोध सार (लेखक : सुरेखा बापट)
• श्री दासबोध कणिका (लेखक : कमल जोशी)
• दासबोध (लेखक : सूर्यकांत कुलकर्णी)
• समर्थ रामदासांची व्यवस्थापन नीती (लेखक : डॉ. सुधीर निरगुडकर)
• श्रीमद् दासबोध - गद्यरूपांतरासहित - दशक १ ते ८ (कमलताई वैद्य)
• दासबोधाची कल्याणस्वामीकृत प्रत (शंकर श्रीकृष्ण देव)

पहा : रामदास