Jump to content

बह्वृच उपनिषद

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
बहवृचोपनिषद (ne); बह्वृच उपनिषद (mr); Bahvricha Upanishad (en); बहवृचोपनिषद (hi); বহ্বৃচ উপনিষদ (bn); बह्वृच (new) A goddess-related Hindu text (en); হিন্দুধর্মের ক্ষুদ্র এবং শাক্ত উপনিষদ (bn); A goddess-related Hindu text (en)
बह्वृच उपनिषद 
A goddess-related Hindu text
माध्यमे अपभारण करा
  विकिपीडिया
अधिकार नियंत्रण
साचा:Translations:Template:Wikidata Infobox/i18n/msg-editlink-alttext/mr

बह्वृच उपनिषद हा एक मध्ययुगीन काळातील संस्कृत ग्रंथ आहे आणि हिंदू धर्मातील गौण उपनिषदांपैकी एक आहे.[] हे आठ शाक्त उपनिषदांपैकी एक म्हणून वर्गीकृत आहे आणि ऋग्वेदाशी संलग्न आहे.[]

उपनिषद हे असे प्रतिपादन करण्यासाठी उल्लेखनीय आहे की आत्म ही एक देवी आहे जी विश्वाच्या निर्मितीपूर्वी एकटी अस्तित्वात होती.[][] ती सर्वोच्च शक्ती आहे, असे शास्त्र म्हणते, ती अंतिम वास्तव ( ब्रह्म ) आहे, तिच्या अस्तित्वापासून आणि तिच्यामुळेच विश्वाची उत्पत्ती झाली, ती प्रत्येक जीवाचे ज्ञान, चेतना आणि आत्मा आहे.[][][]

बहवृच उपनिषदातील तात्विक आधार स्त्रीत्वाला अलौकिक वास्तवापासून वेगळे नसलेले, अद्वैत म्हणून प्रतिपादन करतो. ती सर्व अस्तित्वाचे प्राथमिक आणि भौतिक कारण आहे,[] आणि हा मजकूर शाक्तदैवतवाद परंपरेतिल आहे.[][]

इतिहास

[संपादन]

बहवृच उपनिषदाचा लेखक किंवा रचना तारीख माहित नाही. हा मजकूर कदाचित इतर शाक्त उपनिषदांप्रमाणेच १२ व्या आणि १५ व्या शतकाच्या दरम्यान रचला गेला असावा.[] १३ व्या किंवा १४ व्या शतकातील द्वैत वेदांत विद्वान मध्वाचार्य यांनी त्याचा संदर्भ दिल्याप्रमाणे, मॅक्स मुलर म्हणतात की हा मजकूर १४ व्या शतकापूर्वी नक्कीच अस्तित्वात होता.[१०]

१९ व्या शतकातील उपनिषदांच्या संकलनांमध्ये, ऋग्वेदातील ऐतरेय आरण्यकांचा एक भाग कधीकधी ऐतरेय उपनिषद, आत्मसत्क उपनिषद आणि बहवृच उपनिषद म्हणून ओळखला जात असे.[११] देवीशी संबंधित मध्ययुगीन काळातील बहवृच उपनिषद हे प्राचीन ईसापूर्व काळातील ऐतरेय उपनिषदापेक्षा वेगळे आहे, परंतु दोन्हीही आत्म्याच्या स्वरूपाची चर्चा करतात.[१२][१३]

या मजकुराच्या हस्तलिखितांना "बहृकोपनिषद" असे शीर्षक देखील आढळते.[१४][१५] रामाने हनुमानाला सांगितलेल्या मुक्तिक धर्मग्रंथातील १०८ उपनिषदांच्या तेलुगू भाषेतील संकलनात ते १०७ व्या क्रमांकावर आहे.[१६]

मजकूर

[संपादन]

या मजकुरात ९ श्लोक आहेत.[१४] काही हस्तलिखितांमध्ये एका प्रस्तावनेचा समावेश आहे ज्यामध्ये असे म्हटले आहे की वेदांना एखाद्याच्या मनात, विचारात आणि वाणीत ग्रहण केले पाहिजे आणि केवळ सत्याद्वारेच शांतीची खात्री मिळते.[१७]

उपनिषदाची सुरुवात "देवी एक आहे आणि सुरुवातीला ती एकटीच अस्तित्वात होती" या प्रतिपादनाने होते.[] ती काम (प्रेम) आहे,[१७] आणि ती आत्मा (स्व) आहे.[][] उपनिषदाच्या दुसऱ्या श्लोकात असे म्हटले आहे की केवळ ब्रह्मा, विष्णू आणि रुद्र हे तिचे संतान नाहीत तर विश्वातील प्रत्येक प्राणी तिची निर्मिती आहे.[१७]

उपनिषद देवीचे वर्णन सर्व सत्य आणि वास्तवाशी एकरूप असे करते आणि जे काही नाही ते तिला असत्य आणि अस्वत्व असे करते.[] ती अंतिम अपरिवर्तनीय वास्तव (ब्रह्म), चेतना, स्वतःहून चमकणारा आनंद आहे. ती आत आणि बाहेर सर्वत्र आहे, असे उपनिषद प्रतिपादन करते.[] ती पवित्र आहे, ती प्रेम आहे आणि ती त्रिपुरासुंदरी देवी म्हणून प्रतीक आहे जी सर्वांचे रूप आहे.[][] ती अर्धमात्र आहे, जी ओम अक्षराची शेवटची अर्धअक्षरे आहे. तिची शक्ती ॐ मध्ये आहे.[१७]

मजकुराच्या शेवटच्या श्लोकांमध्ये असे म्हटले आहे की तिला सोडसी आणि पंधरा अक्षरी श्री विद्या, सावित्राची शक्ती, सरस्वती आणि गायत्री, पवित्र, माता, स्वतःचा जोडीदार निवडणारी शुभ, प्रेयसी, अंधार, प्रकाश, ब्राह्मी आनंद म्हणून विचारात घेतले पाहिजे.[१८]

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ Mahadevan 1975, पाने. 234–239.
  2. ^ Tinoco 1996.
  3. ^ a b c d e f g Mahadevan 1975, पान. 237.
  4. ^ a b Muller 1860, पान. 323.
  5. ^ a b c Nair 2008, पान. 576.
  6. ^ Muller 1860.
  7. ^ McDaniel 2004.
  8. ^ Mahony 1997, पान. 274 with note 73.
  9. ^ Cush 2007, पान. 740.
  10. ^ Muller 1860, पान. 321.
  11. ^ Karl Potter (2008), Encyclopedia of Indian Philosophies, Motilal Banarsidass, आयएसबीएन 978-8120803107, page 270
  12. ^ Paul Deussen (1997), Sixty Upanishads of the Veda, Volume 1, Motilal Banarsidass, आयएसबीएन 978-81-208-1468-4, pages 7–20
  13. ^ Patrick Olivelle (1998), The Early Upanisads, Oxford University Press, आयएसबीएन 978-0195352429, pages 314–323
  14. ^ a b Narayanaswami 1999.
  15. ^ Vedic Literature, Volume 1, A Descriptive Catalogue of the Sanskrit Manuscripts गूगल_बुक्स वर, Government of Tamil Nadu, Madras, India, pages 268–270, 467–468
  16. ^ Deussen 1997.
  17. ^ a b c d Warrier 1967.
  18. ^ Warrier 1967, पाने. 73–76.
संदर्भग्रंथ