प्रविणा मेहता
| प्रविणा मेहता | |
|---|---|
| जन्म |
१९२३ किंवा १९२५ |
| मृत्यू |
१९९२ किंवा १९८८ |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय |
| पेशा | वास्तुविशारद (आर्किटेक्ट) |
| प्रसिद्ध कामे | नवी मुंबईचा शहरी नियोजन आराखडा |
प्रविणा मेहता (१९२३ ते १९९२ किंवा १९२५ ते १९८८) या मुंबईच्या एक प्रमुख भारतीय वास्तुविशारद, योजनाकार आणि राजकीय कार्यकर्त्या देखील होत्या. भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीदरम्यान, सरोजिनी नायडू या स्वातंत्र्यसैनिकाकडून प्रेरित होऊन त्यांनी जेजे कॉलेज ऑफ आर्किटेक्चरमध्ये स्थापत्यशास्त्राचा अभ्यास सुरू करण्यापूर्वी ब्रिटीश राजवटीविरुद्धच्या रस्त्यावरील आंदोलनांमध्ये भाग घेतला होता.[१][२] चार्ल्स कोरिया आणि शिरीष पटेल यांच्या सहकार्याने १९६४ मध्ये नवी मुंबई योजनेच्या संकल्पना आणि प्रस्तावात त्यांचा सहभाग होता. ज्यामध्ये मुख्य भूभागाच्या पूर्वेला असलेल्या शहराच्या विस्ताराचा समावेश होता.[१] ही योजना मार्ग या बॉम्बे जर्नल ऑफ आर्ट अँड आर्किटेक्चरमध्ये प्रकाशित झाली होती.[३] मिनेट डी सिल्वा आणि यास्मीन लारी यांच्यासमवेत त्या झोपडपट्ट्यांमध्ये राहणाऱ्या लोकांच्या उत्थानात आणि भूकंपग्रस्त लोकांच्या पुनर्वसनात, पर्यावरणीय पैलू आणि शहरी नियोजनासह कमी किमतीची घरे विकसित करून सक्रियपणे सहभागी होत्या.[४]
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण[संपादन]
प्रवीणा मेहता यांचे सुरुवातीचे शिक्षण जेजे कॉलेज ऑफ आर्किटेक्चरमध्ये १९४० मध्ये झाले. त्यांनी शिक्षण बंद केले कारण त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रिय भाग घेतला. नंतर आर्किटेक्चरमध्ये त्यांचा अभ्यास करण्यासाठी त्या अमेरिकेमध्ये गेल्या. स्वातंत्र्यलढ्यात त्यांनी तुरुंगवासही भोगला. अमेरिकेला त्यांचे शिक्षण इलिनॉय इन्स्टिट्यूट ऑफ डिझाईनमध्ये झाले. तिथे त्यांनी आर्किटेक्चरमध्ये बॅचलर पदवी मिळवली. त्यानंतर त्यांनी शिकागो विद्यापीठातून आर्किटेक्चरमध्ये पदव्युत्तर पदवी मिळवली. त्यांच्या शिक्षणानंतर, त्यांनी वॉशिंग्टन, डीसी येथे दोन वर्षे सराव केला.[५] स्थापत्यशास्त्रातील त्यांची व्यावसायिक कारकीर्द करण्यासाठी त्या १९५६ मध्ये भारतात परतल्या.[२]
व्यावसायिक जीवन[संपादन]
प्रवीणा मेहता घरे, कारखाने, शाळा आणि संस्थांच्या डिझाइनमध्ये गुंतल्या होत्या. परंतु त्यांची संरचना आता अस्तित्वात नाही. त्यांच्या योजनांमध्ये, त्यांनी स्वतंत्र आणि "पुनरुत्थानशील भारत" साठी अमेरिकेतील तिच्या अभ्यासादरम्यान आत्मसात केलेल्या स्थापत्य रचनांच्या आधुनिक पद्धतींचा अवलंब केला.[१] असेच एक आधुनिक रूपांतर म्हणजे जिना तयार करण्यासाठी त्यांनी लाल वाळूचा दगड वापरला.[२]
त्यांनी बॉम्बे शहरातील एका संशोधन युनिटचे नेतृत्व केले जिथे लोकसंख्या बहु-सामाजिक होती आणि जिथे सामाजिक-आर्थिक समस्या जटिल होत्या. संशोधन युनिटचे कार्य शहराच्या बहु-विविधतेचा अभ्यास करणे, त्याच्या सामाजिक-सांस्कृतिक जीवनशैलीचे जतन करणे आणि गृहनिर्माण, स्वच्छता, पाणीपुरवठा आणि इतर गरजा पूर्ण करण्यासाठी शहराच्या योजना विकसित करणे हे होते. आर्किटेक्चर आणि इतर कला प्रकारांमध्ये दुवा प्रस्थापित करण्याचाही त्यांचा उद्देश होता. पारंपारिक भारतीय कलाप्रकार, जे शैलीत लयबद्ध आहेत, त्यांचे "काँक्रीट आणि मोर्टारची भाषा" मध्ये भाषांतर केले जाऊ शकते असे त्यांचे मत होते.[५]
त्यांच्या उल्लेखनीय स्थापत्य रचनांमध्ये पटेल हाऊस, कहिम, समुद्रासमोरील वीकेंड रिसॉर्टचा समावेश आहे जो १९६२ मध्ये बांधला गेला होता आणि त्यावर ले कॉर्बुझियरचा प्रभाव असल्याचे म्हटले जाते. फॅक्टरी चिंचवाडा महाराष्ट्रातील जेबी अडवाणी ऑर्लिकॉन इलेक्ट्रोड्स फॅक्टरी म्हणून ओळखली जाते. ती १९६३ मध्ये श्रम-केंद्रित ऑन-साइट फॅब्रिकेशनसह बांधली गेली होती आणि ज्याच्या खिडक्यांच्या लयबद्ध व्यवस्थेद्वारे वायुवीजन आणि प्रकाश व्यवस्था प्रदान केली गेली होती.[५]
१९६४ मध्ये[६] कॉरियाने मेहता आणि पटेल यांच्यासमवेत न्यू बॉम्बे (आता नवी मुंबई म्हणून ओळखले जाते) साठी एक योजना प्रस्तावित केली. जी द्वीपकल्पाच्या वरच्या दिशेने शहराची सीमा वाढवण्यासाठी तयार केलेल्या पूर्वीच्या योजनांपेक्षा वेगळी होती. त्यांच्या दृष्टीची तुलना लोकप्रिय बॉलीवूड चित्रपट श्रे 420 या बॉम्बे येथील चित्रपटाशी केली गेली आहे.[७] या प्रयत्नात सिडकोने त्यांना "निर्णय घेण्याची महत्त्वाची पदे" दिली ज्यामुळे त्या ऑक्टोबर १९७३चा प्रारूप विकास आराखडा तयार करू शकल्या. ही योजना ऑगस्ट १९७९[८] मध्ये अंमलबजावणीसाठी मंजूर करण्यात आली होती.[६]
प्रविणा मेहता आणि त्यांचे पती देखील नृत्यात गुंतले होते. त्यांनी त्यांच्या इमारतींच्या नियोजनात नृत्य प्रकाराची लय मिसळण्याचा प्रयत्न केला. त्यांचे दोन रूपे मिसळण्याचे उत्तम उदाहरण आरेही येथील दृकश्राव्य रेकॉर्डिंग केंद्रात दिसून येते. जेथे ६०० चौरस फूट (५६ मी२) ) मर्यादित जागेत त्यांनी लोककथा आणि पारंपारिक रंगांचे सौंदर्यपूर्ण सादरीकरण राखले आहे.[२]
पुरुषप्रधान समाजात काम करताना, त्यांच्या कामाकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन त्यांनी सांगितला होता, "जेव्हा एखादी स्त्री तिच्या करिअरसाठी खरोखर वचनबद्ध असते, जेव्हा आंतरिक मजबुरी असते, तेव्हा ती स्वतःला एक स्त्री मानणे सोडून देते परंतु केवळ एक व्यावसायिक म्हणून काम करते."[५]
संदर्भ[संपादन]
- ^ a b c Woods, Mary N. "The Legacies of Architect Pravina Mehta for Feminism and Indian Modernity". Cornell University. Archived from the original on 2022-11-22. 16 September 2015 रोजी पाहिले.
- ^ a b c d Basu, Sudipta (1 June 2008). "Building Blocks". Mumbai Mirror. 16 September 2015 रोजी पाहिले.
- ^ Prakash 2013.
- ^ Smith 2008.
- ^ a b c d "Pravina Mehta" (PDF). Archnet Organization. Archived from the original (PDF) on 2016-03-04. 16 September 2015 रोजी पाहिले.
- ^ a b Bhatt & Scriver 1990.
- ^ Brown2009.
- ^ Shaw 2004.
संदर्भग्रंथ[संपादन]
- भट, विक्रम; स्क्रिव्हर, पीटर (१९९०). आफ्टर द मास्टर्स. मॅपिन पब्लिकेशन्स. ISBN 9780944142196.
- ब्राऊन, रेबेका (१ जानेवारी २००९). आर्ट फॉर अ मॉडर्न इंडीया, १९४७–१९८०. ड्यूक युनिव्हर्सिटी प्रेस. ISBN 978-0-8223-9226-2.
- प्रकाश, ग्यान (९ जानेवारी २०१३). मुंबई फेबल्स. हार्परकॉलिन्स पब्लिशर्स. ISBN 978-93-5029-479-6.
- शॉ, अन्नपुर्णा (१ जानेवारी २००४). द मेकिंग ऑफ नवी मुंबई. ओरिएंट ब्लॅकस्वान. ISBN 978-81-250-2600-6.
- स्मिथ, बॉनी जी (२००८). द ऑक्सफर्ड एनसायक्लोपीडिया ऑफ वुमन इन वर्ल्ड हिस्ट्री: 4 व्हॉल्यूम सेट. ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटी प्रेस, अमेरिका. ISBN 978-0-19-514890-9.
- महाराष्ट्रातील व्यवसायिक महिला
- इ.स.च्या २० व्या शतकातील मृत्यू
- इ.स.च्या १९२० च्या दशकातील जन्म
- जन्माचे वर्ष अनिश्चित
- मृत्यूचे वर्ष अनिश्चित
- मुंबईतील कलाकार
- २०व्या शतकातील भारतीय वास्तुविशारद
- भारतीय महिला वास्तुविशारद
- इलिनॉय इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीचे माजी विद्यार्थी
- शिकागो विद्यापीठाचे माजी विद्यार्थी
- महाराष्ट्रातील भारतीय स्वातंत्र्य कार्यकर्ते
- भारतीय शहरी नियोजक
- २०व्या शतकातील भारतीय महिला कलाकार
- महिला भारतीय स्वातंत्र्य कार्यकर्त्यां
- महाराष्ट्रातील महिला कलाकार
- मुंबईतील व्यापारी
- २०व्या शतकातील भारतीय उद्योगपती
- २०व्या शतकातील भारतीय व्यावसायिक महिला