दिलीप महालनेबिस

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
दिलीप महालनेबिस
जन्म

१२ नोव्हेंबर १९३४ (1934-11-12)
बंगाल प्रांतातील किशोरगंज

(सध्या ढाका, बांगलादेश)
मृत्यू १६ ऑक्टोबर, २०२२ (वय ८७)
पश्चिम बंगाल, कोलकाता, भारत
राष्ट्रीयत्व भारतीय
शिक्षण एमबीबीएस, डीसीएच, युनायटेड किंगडमच्या रॉयल कॉलेजेस ऑफ फिजिशियन्सचे सदस्यत्व
प्रशिक्षणसंस्था मेडिकल कॉलेज, कोलकाता
प्रसिद्ध कामे ओरल रिहायड्रेशन सोल्यूशन चा विकास
पुरस्कार पोलिन पुरस्कार (२००२), प्रिन्स महिदोल पुरस्कार (२००६)

दिलीप महालनेबिस (१२ नोव्हेंबर १९३४ - १६ ऑक्टोबर २०२२)[१] हे एक भारतीय बालरोगतज्ञ होते. ते अतिसाराच्या आजारांवर उपचार करण्यासाठी ओरल रीहायड्रेशन थेरपीच्या वापरासाठी प्रख्यात होते. दिलीप यांनी १९६६ मध्ये भारतातील कलकत्ता येथील जॉन्स हॉपकिन्स युनिव्हर्सिटी इंटरनॅशनल सेंटर फॉर मेडिकल रिसर्च अँड ट्रेनिंगचे संशोधन अन्वेषक म्हणून ओरल रीहायड्रेशन थेरपीवर संशोधन करण्यास सुरुवात केली होती. बांगलादेशी स्वातंत्र्याच्या युद्धादरम्यान, त्यांनी जॉन्स हॉपकिन्स सेंटरच्या प्रयत्नांचे नेतृत्व केले. पश्चिम बंगालमध्ये आश्रय मागणाऱ्या पूर्व बंगाल (आता बांगलादेश ) मधील निर्वासितांमध्ये १९७१ मध्ये कॉलरा सुरू झाला तेव्हा ओरल रीहायड्रेशन थेरपीची नाट्यमय जीवन-बचत प्रभावीता दाखवून दिली.[२][३][४][५][६] यामुळे साधे, स्वस्त ओरल रीहायड्रेशन सोल्यूशन (ओआरएस) ला मान्यता मिळाली. द लॅन्सेट या नियतकालिकाने त्यांच्या ह्या थेरपीला "२० व्या शतकातील सर्वात महत्वाचा वैद्यकीय शोध" म्हणून त्यांना गौरवण्यात आले.[२][४]

१९७५ ते १९७९ पर्यंत, दिलीप यांनी अफगाणिस्तान, इजिप्त आणि येमेनमध्ये जागतिक आरोग्य संघटनेसाठी (डब्ल्यु एच ओ) कॉलरा नियंत्रणात काम केले. १९८० च्या दशकात, त्यांनी जिवाणूजन्य रोगांच्या व्यवस्थापनावरील संशोधनावर डब्ल्यु एच ओ सल्लागार म्हणून काम केले.[४] १९८३ मध्ये, दिलीप यांना डब्ल्यु एच ओ च्या अतिसार रोग नियंत्रण कार्यक्रमाचे सदस्य बनवण्यात आले. पाच वर्षांहून अधिक काळ ते त्या भूमिकेत राहिले.[३] ते कोलकात्याच्या नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ कॉलरा अँड एंटरिक डिसीजेस (एनाअयसीईडी) आणि बाल आरोग्य संस्थेशी देखील संबंधित होते.[२][५]

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण[संपादन]

दिलीप महालानेबिस यांचा जन्म १२ नोव्हेंबर १९३४ रोजी ब्रिटिश भारतातील बंगाल प्रांतातील किशोरगंज जिल्ह्यात झाला. तेथे इंटर्न म्हणून काम केल्यानंतर १९५८ मध्ये त्यांनी कलकत्ता मेडिकल कॉलेजमधून बालरोगतज्ञ म्हणून पदवी प्राप्त केली. यूकेमधील एनएचएसमुळे त्यांना यूकेमध्ये वैद्यकीय शिक्षण घेण्याची संधी मिळाली. त्यांनी लंडन आणि एडिनबर्ग येथून पदव्या मिळवल्या.[७]

करिअर[संपादन]

यूकेमध्ये असताना ते मुलांसाठीच्या क्वीन एलिझाबेथ हॉस्पिटलचे रजिस्ट्रार म्हणून निवड झालेले पहिले भारतीय ठरले. १९६० च्या दशकात ते कोलकाता येथील जॉन्स हॉपकिन्स युनिव्हर्सिटी इंटरनॅशनल सेंटर फॉर मेडिकल रिसर्च अँड ट्रेनिंग (जे एम - सी एम आर टी) मध्ये सामील झाले, जिथे त्यांनी ओरल रीहायड्रेशन थेरपीमध्ये संशोधन सुरू केले.[८]

बांगलादेशी शरणार्थी शिबिरे आणि ओरल रीहायड्रेशन थेरपीचे अग्रगण्य[संपादन]

बांगलादेशच्या स्वातंत्र्ययुद्धामध्ये कॉलराच्या उद्रेकामुळे निर्वासितांचे मोठे संकट निर्माण झाले. बहुतेक निर्वासित भारतात आले. या परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी सरकारी आणि गैर-सरकारी संस्थांना मदत करण्यासाठी, ३०% च्या केस मृत्यू दर (सी एफ आर) सह उपासमार आणि थकलेल्या निर्वासितांमध्ये पटकी (कॉलरा) हे मृत्यूचे प्रमुख कारण बनले. जे एम - सी एम आर टी ने आपले व्यावसायिक आणि पॅरामेडिकल कर्मचारी पाठवले. निर्वासित छावण्या. डॉ. महालनेबिस आणि त्यांच्या टीमने भारत आणि पूर्व पाकिस्तानच्या सीमेवर काम केले. त्यांचे उपचार केंद्र बोनगाव येथे होते. कॉलरा वॉर्ड म्हणून काम करणाऱ्या दोन कॉटेजमध्ये त्यांच्यासाठी १६ बेड उपलब्ध आहेत. जे शहराच्या आसपास राहणा-या ३,५०,००० निर्वासितांना सेवा देण्यासाठी पूर्णपणे अपुरे होते. कॉलरा वॉर्ड्सची जागा लवकर संपली आणि अगदी मजले देखील आजारी रूग्णांनी व्यापलेले होते. १०० खाटांसह एक मोठा स्वतंत्र तंबू. त्यांना इंट्राव्हेनस द्रवपदार्थांची कमतरता देखील होती आणि त्यांना आवश्यक प्रमाणात मिळवण्याचा कोणताही मार्ग आणि त्यांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी प्रशिक्षित कर्मचारी नव्हते. त्यावेळेस उपलब्ध संशोधनाच्या आधारे, महालनेबिस आणि त्यांच्या टीमला खात्री होती की केवळ ओरल रीहायड्रेशन हे प्राथमिक अवस्थेत घातक निर्जलीकरण रोखण्यासाठी पुरेसे आहे. केवळ हायपोव्होलेमिक शॉक आणि गंभीर ऍसिडोसिस सुरू झाल्यानंतर गंभीर प्रकरणांसाठी इंट्राव्हेनस द्रव आवश्यक आहे.

२२ ग्रॅम ग्लुकोज, ३.५ ग्रॅम सोडियम क्लोराईड, २.५ ग्रॅम सोडियम हायड्रोजनकार्बोनेट प्रति लिटर पाण्यात स्थानिक पातळीवर उपलब्ध घटकांचा वापर करून त्यांनी ओरल रिहायड्रेशन सोल्यूशन (ओआरएस) वापरले. ग्लुकोज जेएच-सीएमआरटीने तयार केले होते आणि घटकांचे वजन करून ते सीलबंद आणि लेबल असलेल्या पॉलिथिलीन पिशव्यांमध्ये पॅक केले होते. हे चूर्ण मिश्रण पिण्यायोग्य पाणी असलेल्या ड्रममध्ये जोडले गेले आणि रुग्णांना कपमध्ये दिले गेले. सर्व सामग्रीच्या स्थानिक सोर्सिंगमुळे, प्रति लिटर द्रावणाची किंमत फक्त ११ पैसे (१.५ सेंट) होती. थेरपीच्या साधेपणामुळे रुग्णांच्या कुटुंबीयांना रुग्णांना ओआरएस देण्याच्या सूचना देण्यात आल्या. पोटॅशियम देखील मुलांसाठी तोंडी प्रशासित केले गेले आणि प्रौढ आणि मुलांसाठी टेट्रासाइक्लिनच्या लहान डोससह पोटॅशियमचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे शक्य असेल तेव्हा नारळाचे पाणी दिले गेले. ८ आठवड्यांच्या कालावधीत ज्यामध्ये त्यांनी आणि त्यांच्या टीमने ३,७०० रूग्णांना ही थेरपी दिली. फक्त १३५ प्रकरणे प्राणघातक होती आणि ३.६% च्या सी एफ आर मध्ये अनुवादित केली गेली. यामुळे पूर्वी दिसलेल्या ३०% मृत्यूच्या तुलनेत मोठ्या प्रमाणात घट होती. वेगळ्या तंबूमध्ये सी एफ आर समान होता. १% पर्यंत कमी, तथापि परिस्थिती इतकी खराब होती की कोणतीही ओरल रीहायड्रेशन थेरपी देखील प्रशासित होण्यापूर्वी अर्ध्या रुग्णांचा मृत्यू झाला.[९]

नंतरची कारकिर्द[संपादन]

त्यांनी १९७५ - १९७९ पासून डब्ल्यु एच ओ च्या कॉलरा कंट्रोल युनिटमध्ये अफगाणिस्तान, इजिप्त आणि येमेनमध्ये काम केले. १९८० च्या दशकात त्यांनी डब्ल्यु एच ओ साठी जिवाणूजन्य रोगांवर सल्लागार म्हणून काम केले.[१०]

१९८० च्या मध्यात आणि १९९० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, ते डब्ल्यु एच ओ च्या अतिसार रोग नियंत्रण कार्यक्रमात वैद्यकीय अधिकारी होते.

१९९० मध्ये त्यांची बांगलादेशातील इंटरनॅशनल सेंटर फॉर डायरियाल डिसीज रिसर्च येथे क्लिनिकल रिसर्च ऑफिसर म्हणून नियुक्ती झाली. पुढे जाऊन तेथील क्लिनिकल रिसर्चचे संचालक झाले.[७] २००४ मध्ये, ते आणि डॉ. नॅथॅनियल पियर्स ओआरएस च्या सुधारित आवृत्तीवर काम करत होते जे सर्व प्रकारच्या अतिसारापासून निर्जलीकरण रोखण्यासाठी आणि कमी स्टूल आउटपुट सारखे अतिरिक्त फायदे प्रदान करण्यासाठी अधिक प्रभावी होईल.[११]

पुरस्कार आणि सन्मान[संपादन]

१९९४ मध्ये, दिलीप रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेसचे परदेशी सदस्य म्हणून निवडून आले. २००२ मध्ये डॉ. महालानेबिस, डॉ. न्थॅनियल पियर्स, डॉ. डेव्हिड नलिन आणि डॉ. नॉर्बर्ट हिर्शहॉर्न यांना मौखिक रीहायड्रेशन थेरपीच्या शोध आणि अंमलबजावणीमध्ये योगदान दिल्याबद्दल बालरोग संशोधनातील प्रथम पोलिन पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. २००६ मध्ये डॉ. महालानेबिस, डॉ. रिचर्ड ए. कॅश आणि डॉ. डेव्हिड नलिन यांना प्रिन्स महिडोल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. ते देखील ओरल रीहायड्रेशन थेरपीच्या विकास आणि वापरासाठी त्यांच्या भूमिकेसाठीच मिळाले.[१२]

वैयक्तिक जीवन आणि मृत्यू[संपादन]

दिलीप यांचा विवाह जयंती महालनेबीस यांच्याशी झाला होता.[१३] वयाच्या ८७ व्या वर्षी १६ ऑक्टोबर २०२२ रोजी पश्चिम बंगाल, कोलकाता येथील एका खाजगी रुग्णालयात त्यांचे निधन झाले.[१४] त्यांना फुफ्फुसाचा संसर्ग आणि वृद्धापकाळाशी संबंधित इतर आजारांनी ग्रासले होते.[१५]

पुरस्कार[संपादन]

  • पोलिन पुरस्कार (२००२)
  • प्रिन्स महिदोल पुरस्कार (२००६)[१६]

संदर्भ[संपादन]

  1. ^ "Kungl. vetenskapsakademien – Matrikel 1998/1999". Matrikel (स्वीडिश भाषेत). Stockholm: Kungl. Vetenskapsakademien: 84. 1998. ISSN 0302-6558.
  2. ^ a b c Yengkhom, Sumati (17 October 2022). "Dilip Mahalanabis, father of ORS, passes away at 88 in Kolkata". The Times of India. 19 October 2022 रोजी पाहिले.Yengkhom, Sumati (17 October 2022). "Dilip Mahalanabis, father of ORS, passes away at 88 in Kolkata". The Times of India. Retrieved 19 October 2022.
  3. ^ a b Roy, Subhajoy (17 October 2022). "Doctor who gave life-saving solution no more". The Telegraph. 19 October 2022 रोजी पाहिले.Roy, Subhajoy (17 October 2022). "Doctor who gave life-saving solution no more". The Telegraph. Retrieved 19 October 2022.
  4. ^ a b c Mascarenhas, Anuradha (18 October 2022). "Dr Dilip Mahalanabis passes away: How he came up with ORS, which revolutionised diarrhoea treatment". The Indian Express. 19 October 2022 रोजी पाहिले.Mascarenhas, Anuradha (18 October 2022). "Dr Dilip Mahalanabis passes away: How he came up with ORS, which revolutionised diarrhoea treatment". The Indian Express. Retrieved 19 October 2022.
  5. ^ a b "প্রয়াত দিলীপ মহলানবিশ (In Bangla: Dilip Mahalanabis dies)". Anandabazar Patrika. 17 October 2022. 19 October 2022 रोजी पाहिले."প্রয়াত দিলীপ মহলানবিশ (In Bangla: Dilip Mahalanabis dies)". Anandabazar Patrika. 17 October 2022. Retrieved 19 October 2022.
  6. ^ IANS (17 October 2022). "The pioneer of ORS Dilip Mahalanabis passes away at 88 in Kolkata". Business Insider India. 19 October 2022 रोजी पाहिले.
  7. ^ a b "The life and career of Dilip Mahalanabis, whose ORS saved millions of lives". Firstpost (इंग्रजी भाषेत). 2022-10-17. 2022-10-18 रोजी पाहिले."The life and career of Dilip Mahalanabis, whose ORS saved millions of lives". Firstpost. 2022-10-17. Retrieved 2022-10-18.
  8. ^ "Pioneer of oral rehydration therapy, Dr Dilip Mahalanabis, passes away". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-10-16. 2022-10-18 रोजी पाहिले.
  9. ^ Mahalanabis, D; Choudhuri, Ab; Bagchi, Ng; Bhattacharya, Ak; Simpson, Tw (2012). "Oral fluid therapy of cholera among Bangladesh refugees [1]". WHO South-East Asia Journal of Public Health (इंग्रजी भाषेत). 1 (1): 105. doi:10.4103/2224-3151.206906. ISSN 2224-3151.
  10. ^ "Dr Dilip Mahalanabis passes away: How he came up with ORS, which revolutionised diarrhoea treatment". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2022-10-17. 2022-10-18 रोजी पाहिले.
  11. ^ "Three decades on, pioneer doctors rehydrate lifesaving ORS". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2004-06-02. 2022-10-18 रोजी पाहिले.
  12. ^ "Prince Mahidol Award 2006 Ceremony". ryt9.com. 25 January 2007. Archived from the original on 2 September 2017. 1 September 2017 रोजी पाहिले.
  13. ^ "Author Information Form for Mahalanabis, Jayanti". [मृत दुवा]
  14. ^ "Dilip Mahalanabis: নীরবেই চলে গেলেন ডাঃ দিলীপ মহলানবিশ, যাঁর দৌলতে স্বীকৃতি পায় ORS". Peoples Reporter. 16 October 2022. Archived from the original on 18 October 2022. 16 October 2022 रोजी पाहिले.
  15. ^ "Dr Dilip Mahalanabis, Pioneer Of Oral Rehydration Therapy, Dies In Kolkata". NDTV.com. 2022-10-18 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Pioneer Of Oral Rehydration Therapy Receives Prince Mahidol Award". Medical News Today. 16 November 2006. Archived from the original on 2017-09-02. 1 September 2017 रोजी पाहिले.

पुढील वाचन[संपादन]

"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=दिलीप_महालनेबिस&oldid=2370995" पासून हुडकले