दक्षिण आफ्रिका
 | या लेखातील मजकूर मराठी विकिपीडियाच्या विश्वकोशीय लेखनशैलीस अनुसरून नाही. आपण हा लेख तपासून याच्या पुनर्लेखनास मदत करू शकता.
नवीन सदस्यांना मार्गदर्शन हा साचा अशुद्धलेखन, अविश्वकोशीय मजकूर अथवा मजकुरात अविश्वकोशीय लेखनशैली व विना-संदर्भ लेखन आढळल्यास वापरला जातो. |
| दक्षिण आफ्रिका Republic of South Africa दक्षिण आफ्रिकेचे प्रजासत्ताक | |||||
| |||||
| ब्रीद वाक्य: “Unity In Diversity” (विविधतेमध्ये एकता) | |||||
.svg) | |||||
| राजधानी | प्रिटोरिया, | ||||
| सर्वात मोठे शहर | जोहान्सबर्ग | ||||
| अधिकृत भाषा | ११ राष्ट्रीय भाषा[१] | ||||
| सरकार | अध्यक्षीय प्रजासत्ताक | ||||
| - राष्ट्रप्रमुख | सेसिल रामफोसा | ||||
| महत्त्वपूर्ण घटना | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| - स्वातंत्र्य दिवस | ३१ मे १९१० | ||||
| - प्रजासत्ताक दिन | ३१ मे १९६१ | ||||
| क्षेत्रफळ | |||||
| - एकूण | १२,२१,०३७ किमी२ (२५वा क्रमांक) | ||||
| लोकसंख्या | |||||
| - २०१० | ४,९९,९१,३००[२] (२५वा क्रमांक) | ||||
| - गणती | {{{लोकसंख्या_गणना}}}
{{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}} | ||||
| - घनता | ४१/किमी² | ||||
| वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी) | |||||
| - एकूण | ५०५.२१४ अब्ज[३] अमेरिकन डॉलर | ||||
| - वार्षिक दरडोई उत्पन्न | १०,२४३ अमेरिकन डॉलर | ||||
| मानवी विकास निर्देशांक . | ०.६८३ ▲ (मध्यम) (१२९ वा) (२००९) | ||||
| राष्ट्रीय चलन | दक्षिण आफ्रिकन रँड | ||||
| आंतरराष्ट्रीय कालविभाग | यूटीसी + २:०० | ||||
| आय.एस.ओ. ३१६६-१ | ZA | ||||
| आंतरजाल प्रत्यय | .za | ||||
| आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक | २७ | ||||
 | |||||
दक्षिण आफ्रिकेचे गणराज्य हा आफ्रिका खंडाच्या दक्षिण टोकाला असलेला एक देश आहे. ही/येथे इंग्रजांची वसाहत/राज्य होती/होते.
दक्षिण आफ्रिका, अधिकृतपणे दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताक (RSA), हा आफ्रिकेतील सर्वात दक्षिणेकडील देश आहे.[ संदर्भ हवा ][d] त्याचे नऊ प्रांत दक्षिणेस २,७९८ किलोमीटर (१,७३९ मैल) समुद्रकिनारी आहेत जे दक्षिण अटलांटिक आणि हिंद महासागराच्या बाजूने पसरलेले आहेत;उत्तरेस नामिबिया, बोत्सवाना आणि झिम्बाब्वे हे शेजारी देश आहेत; पूर्वेला आणि ईशान्येला मोझांबिक आणि इस्वातिनी आहेत; आणि ते लेसोथोला वेढते. १,२२१,०३७ चौरस किलोमीटर (४७१,४४५ चौरस मैल) क्षेत्रफळ व्यापलेल्या या देशाची लोकसंख्या ६३ दशलक्षाहून अधिक आहे. प्रिटोरिया ही प्रशासकीय राजधानी आहे, तर केप टाउन, संसदेचे आसन म्हणून, कायदेमंडळाची राजधानी आहे आणि ब्लोमफॉन्टेन हे न्यायालयीन राजधानी मानले जाते.सर्वात मोठे, सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले शहर जोहान्सबर्ग आहे, त्यानंतर केप टाउन आणि डर्बन आहेत.[ संदर्भ हवा ]
पुरातत्वीय निष्कर्षांवरून असे दिसून येते की सुमारे २.५ दशलक्ष वर्षांपूर्वी दक्षिण आफ्रिकेत विविध होमिनिड प्रजाती अस्तित्वात होत्या आणि आधुनिक मानवांनी १,००,००० वर्षांपूर्वी या प्रदेशात वस्ती केली. पहिले ज्ञात लोक म्हणजे स्थानिक खोईसान आणि पश्चिम आणि मध्य आफ्रिकेतील बंटू भाषिक लोक नंतर २००० ते १,००० वर्षांपूर्वी या प्रदेशात स्थलांतरित झाले. उत्तरेकडे, १३ व्या शतकात मापुंगुब्वे राज्याची स्थापना झाली.[ संदर्भ हवा ] १६५२ मध्ये, डच लोकांनी टेबल बे, डच केप कॉलनी येथे पहिली युरोपीय वसाहत स्थापन केली. १७९५ मध्ये झालेल्या आक्रमणामुळे आणि १८०६ मध्ये ब्लाउबर्गच्या लढाईमुळे ब्रिटिशांचा ताबा झाला. लक्षणीय उलथापालथीचा काळ असलेल्या मफेकेनमुळे झुलू राज्यासह विविध आफ्रिकन राज्यांची स्थापना झाली. या प्रदेशाचे आणखी वसाहतीकरण झाले आणि खनिज क्रांतीमुळे औद्योगिकीकरण आणि शहरीकरणाकडे वळले.[ संदर्भ हवा ] दुसऱ्या बोअर युद्धानंतर, केप, नताल, ट्रान्सवाल आणि ऑरेंज नदीच्या वसाहतींचे एकत्रीकरण झाल्यानंतर १९१० मध्ये दक्षिण आफ्रिकेचे संघटन निर्माण झाले आणि १९६१ च्या जनमत चाचणीनंतर ते प्रजासत्ताक बनले. केपमधील बहु-वांशिक केप पात्र मताधिकार हळूहळू नष्ट होत गेला आणि १९९४ पर्यंत बहुसंख्य काळ्या दक्षिण आफ्रिकन लोकांना मतदानाचा अधिकार मिळाला नाही.[ संदर्भ हवा ]
१९४८ मध्ये नॅशनल पार्टीने वर्णभेद लागू केला, ज्यामुळे पूर्वीच्या वांशिक पृथक्करणाला संस्थात्मक स्वरूप मिळाले. आफ्रिकन नॅशनल काँग्रेस आणि देशाच्या आत आणि बाहेरील इतर वर्णभेदविरोधी कार्यकर्त्यांनी मोठ्या प्रमाणात अहिंसक संघर्ष केल्यानंतर, १९८० च्या दशकाच्या मध्यात भेदभावपूर्ण कायदे रद्द करण्यास सुरुवात झाली. १९९४ मध्ये सार्वत्रिक निवडणुका झाल्या, त्यानंतर सर्व वांशिक गटांना देशाच्या उदारमतवादी लोकशाहीत राजकीय प्रतिनिधित्व मिळाले, ज्यामध्ये संसदीय प्रजासत्ताक आणि नऊ प्रांत आहेत.[ संदर्भ हवा ]
दक्षिण आफ्रिकेचा समाज विविध संस्कृती, भाषा आणि धर्मांचा समावेश करतो; देशाला त्याच्या बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक विविधतेचे वर्णन करण्यासाठी "इंद्रधनुष्य राष्ट्र" म्हटले जाते, विशेषतः वर्णभेदाच्या पार्श्वभूमीवर.[ संदर्भ हवा ] [२३] आंतरराष्ट्रीय घडामोडींमध्ये मध्यम शक्ती म्हणून ओळखले जाणारे, दक्षिण आफ्रिकेने महत्त्वपूर्ण प्रादेशिक प्रभाव राखला आहे आणि तो BRICS+, आफ्रिकन युनियन, SADC, SACU, राष्ट्रकुल आणि G20 चा सदस्य आहे. एक विकसनशील, नव्याने औद्योगिकीकरण झालेला देश, नाममात्र GDP नुसार आफ्रिकेतील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे,आफ्रिकेतील सर्वाधिक युनेस्को जागतिक वारसा स्थळांसाठी इथिओपियाशी जोडलेले आहे,[ संदर्भ हवा ][28] आणि अद्वितीय जैवविविधता असलेले हे एक आकर्षण केंद्र आहे, वनस्पती आणि प्राणी जीवन. वर्णभेदाच्या समाप्तीपासून, सरकारी जबाबदारी आणि गैर-श्वेत नागरिकांसाठी जीवनमानात लक्षणीय सुधारणा झाली आहे.तथापि, गुन्हेगारी, हिंसाचार, गरिबी आणि असमानता व्यापक राहिली आहे, २०२४ पर्यंत सुमारे ३२% लोकसंख्येतील लोक बेरोजगार होते, तर सुमारे ५६% लोक दारिद्र्यरेषेखाली राहत होते. ०.६३ चा सर्वाधिक गिनी गुणांक असल्याने, दक्षिण आफ्रिका जगातील सर्वात आर्थिकदृष्ट्या असमान देशांपैकी एक मानला जातो.[ संदर्भ हवा ]
इतिहास
[संपादन]नावाची व्युत्पत्ती
[संपादन]"दक्षिण आफ्रिका" हे नाव आफ्रिकेच्या दक्षिण टोकावरील देशाच्या भौगोलिक स्थानावरून आले आहे. निर्मितीनंतर, देशाचे इंग्रजीमध्ये युनियन ऑफ साउथ आफ्रिका आणि डचमध्ये युनी व्हॅन झुइड-आफ्रिका असे नाव देण्यात आले, जे चार ब्रिटिश वसाहतींच्या एकीकरणातून उद्भवले आहे. १९६१ पासून, इंग्रजीमध्ये दीर्घ औपचारिक नाव "दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताक" आणि आफ्रिकन भाषेत रिपब्लिक व्हॅन सुइड-आफ्रिका आहे. देशाचे १२ अधिकृत भाषांमध्ये अधिकृत नाव आहे.[ संदर्भ हवा ]
मझान्सी, जो झोसा संज्ञा uMzantsi पासून आला आहे ज्याचा अर्थ "दक्षिण" आहे, हे दक्षिण आफ्रिकेचे बोलचाल नाव आहे,[ संदर्भ हवा ] [38][39] तर काही पॅन-आफ्रिकनवादी राजकीय पक्ष "अझानिया" हा शब्द पसंत करतात.
प्रागैतिहासिक कालखंड
[संपादन]भूगोल
[संपादन]क्षेत्रफळानुसार आफ्रिका जगात २५ वा आणि लोकसंख्येनुसार २४ वा मोठा देश आहे.[ संदर्भ हवा ]
दक्षिण आफ्रिकेच्या दक्षिणेकडील आफ्रिकेत आहे, ज्याचा किनारा २,५०० किमी (१,५५३ मैल) पेक्षा जास्त पसरलेला आहे आणि दोन महासागरांना (दक्षिण अटलांटिक आणि भारतीय) जोडतो. १,२१९,९१२ किमी२ (४७१,०११ चौरस मैल) क्षेत्रफळ असलेला,[ संदर्भ हवा ] [१२८] दक्षिण आफ्रिका हा जगातील २४ वा सर्वात मोठा देश आहे.[ संदर्भ हवा ] [१२९] प्रिन्स एडवर्ड बेटे वगळता, हा देश २२° आणि ३५°S अक्षांश आणि १६° आणि ३३°E रेखांशांमध्ये आहे. दक्षिण आफ्रिकेच्या आतील भागात एक मोठे, बहुतेक ठिकाणी जवळजवळ सपाट, १,००० मीटर (३,३०० फूट) आणि २,१०० मीटर (६,९०० फूट) उंची असलेले पठार आहे. ते पूर्वेला सर्वात जास्त आहे आणि पश्चिमेकडे आणि उत्तरेकडे हळूवारपणे खाली आणि दक्षिणेकडे आणि नैऋत्येकडे किंचित उतार आहे. हे पठार ग्रेट एस्कर्पमेंटने वेढलेले आहे.[ संदर्भ हवा ][131] ज्याचा पूर्वेकडील आणि सर्वात उंच भाग ड्रॅकेन्सबर्ग म्हणून ओळखला जातो.ड्रॅकेन्सबर्गमधील ३,४५० मीटर (११,३२० फूट) उंचीवरील माफाडी हे सर्वात उंच शिखर आहे. क्वाझुलु-नताल-लेसोथो आंतरराष्ट्रीय सीमा ग्रेट एस्कर्पमेंटच्या सर्वात उंच भागाने बनलेली आहे जी ३,००० मीटर (९,८०० फूट) पेक्षा जास्त उंचीवर पोहोचते.[ संदर्भ हवा ]
पठाराच्या दक्षिण आणि नैऋत्य भागांना (समुद्रसपाटीपासून अंदाजे १,१००-१,८०० मीटर उंचीवर) आणि त्याखालील मैदानाला (समुद्रसपाटीपासून अंदाजे ७००-८०० मीटर उंचीवर - उजवीकडे नकाशा पहा) ग्रेट कारू म्हणून ओळखले जाते, ज्यामध्ये विरळ लोकवस्ती असलेल्या झुडुपांचा समावेश आहे. उत्तरेकडे, ग्रेट कारू अधिक शुष्क बुशमनलँडमध्ये विरघळते, जे अखेर देशाच्या वायव्येकडील कालाहारी वाळवंटात रूपांतरित होते. पठाराच्या मध्य-पूर्व आणि सर्वात उंच भागाला हायवेल्ड म्हणून ओळखले जाते. तुलनेने चांगले पाणी असलेले हे क्षेत्र देशाच्या व्यावसायिक शेतीच्या मोठ्या प्रमाणात आहे आणि त्यात त्याचे सर्वात मोठे उपनगर (गौटेंग) आहे. हायवेल्डच्या उत्तरेस, सुमारे २५° ३०' एस अक्षांश रेषेपासून, पठार बुशवेल्डमध्ये खाली उतरते, जे शेवटी लिम्पोपो नदीच्या सखल प्रदेशांना किंवा लोवेल्डला मार्ग देते.[ संदर्भ हवा ]
हवामान
[संपादन]दक्षिण आफ्रिकेचे हवामान सामान्यतः समशीतोष्ण आहे कारण ते तीन बाजूंनी अटलांटिक आणि हिंदी महासागरांनी वेढलेले आहे, कारण ते हवामानाच्या दृष्टीने सौम्य दक्षिण गोलार्धात स्थित आहे आणि त्याची सरासरी उंची उत्तरेकडे (विषुववृत्ताकडे) आणि पुढे अंतर्देशीय पातळीवर सतत वाढत आहे. या विविध भू-रेषा आणि महासागरीय प्रभावामुळे हवामान क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणात विविधता आढळते. हवामान क्षेत्रे सर्वात दूर वायव्येकडील दक्षिण नामिबच्या अत्यंत वाळवंटापासून ते मोझांबिक आणि हिंदी महासागराच्या सीमेवर पूर्वेकडील हिरवळीच्या उपोष्णकटिबंधीय हवामानापर्यंत आहेत. दक्षिण आफ्रिकेतील हिवाळा जून ते ऑगस्ट दरम्यान येतो. अत्यंत नैऋत्य भागात भूमध्य समुद्रासारखे हवामान असते ज्यामध्ये ओला हिवाळा आणि उष्ण, कोरडा उन्हाळा असतो, ज्यामध्ये झुडुपे आणि झुडुपेचे प्रसिद्ध फाइनबोस बायोम असते. हा प्रदेश दक्षिण आफ्रिकेत बराचसा वाइन तयार करतो आणि त्याच्या वाऱ्यासाठी ओळखला जातो, जो जवळजवळ संपूर्ण वर्ष अधूनमधून वाहतो. या वाऱ्याच्या तीव्रतेमुळे केप ऑफ गुड होपमधून जाणे विशेषतः खलाशांसाठी धोकादायक बनले, ज्यामुळे अनेक जहाजे कोसळली. दक्षिण किनाऱ्यावर पूर्वेकडे, वर्षभर पाऊस अधिक समान प्रमाणात वितरीत केला जातो, ज्यामुळे हिरवागार परिसर निर्माण होतो. लोव्हेल्डच्या दक्षिणेस, विशेषतः किनाऱ्याजवळ, जो उपोष्णकटिबंधीय आहे, वार्षिक पाऊस वाढतो. फ्री स्टेट विशेषतः सपाट आहे कारण ते उंच पठारावर मध्यभागी आहे. वाल नदीच्या उत्तरेस, हायवेल्डला चांगले पाणी मिळते आणि उष्णतेच्या उपोष्णकटिबंधीय अतिरेकी अनुभव येत नाहीत. हायवेल्डच्या मध्यभागी असलेले जोहान्सबर्ग समुद्रसपाटीपासून १,७४० मीटर (५,७०९ फूट) उंचीवर आहे आणि येथे वार्षिक ७६० मिमी (२९.९ इंच) पाऊस पडतो. या प्रदेशात हिवाळा थंड असतो, जरी बर्फ दुर्मिळ असतो.[ संदर्भ हवा ]
चतुःसीमा
[संपादन]दक्षिण आफ्रिकेच्या नैऋत्येस अटलांटिक महासागर व दक्षिण, आग्नेय व पूर्व दिशेला हिंदी महासागर आहे. उत्तरेला नामिबिया, बोत्स्वाना व झिंबाब्वे हे देश असून ईशान्य दिशेला मोझांबिक व स्वाझीलँड हे देश आहेत. लेसोथो हा देश पुर्णपणे दक्षिण आफ्रिकेच्या अंतर्गत आहे. दक्षिण आफ्रिकेला एकूण २,७९८ किमी लांब समुद्रकिनारा लाभलेला आहे.[ संदर्भ हवा ]
राजकीय विभाग
[संपादन]
दक्षिण आफ्रिका देशात खालील प्रांत आहेत.
| प्रांत | राजधानी | क्षेत्रफळ (वर्ग किमी) | क्षेत्रफळ (वर्ग मैल) | लोकसंख्या (२००१) |
|---|---|---|---|---|
| ईस्टर्न केप | भिशो | १,६९,५८० | ६५,४७५ | ६४,३६,७६१ |
| फ्री स्टेट | ब्लूमफॉंटेन | १,२९,४८० | ४९,९९२ | २७,०६,७७६ |
| ग्वाटेंग | जोहान्सबर्ग | १७,०१० | ६,५६८ | ८८,३७,१७२ |
| नाताल | पीटरमारित्झबर्ग | ९२,१०० | ३५,५६० | ९४,२६,०१८ |
| लिम्पोपो | पोलोक्वाने | १,२३,९०० | ४७,८३८ | ५२,७३,६३७ |
| उम्पुमालांगा | नेल्स्प्रूट | ७९,४९० | ३०,६९१ | ३१,२२,९९४ |
| नॉर्दर्न केप | किंबर्ले | ३,६१,८३० | १,३९,७०३ | ८,२२,७२६ |
| नॉर्थ वेस्ट | माफिकेंग | १,१६,३२० | ४४,९११ | ३६,६९,३४९ |
| वेस्टर्न केप | केपटाउन | १,२९,३७० | ४९,९५० | ४५,२४,३३५ |
| एकूण | १२,१९,०८० | ४,७०,६८८ | ४,४८,१९,७६८ | |
समाजव्यवस्था
[संपादन]दक्षिण आफ्रिका हा विविध संस्कृती आणि भाषा बोलणाऱ्यांचा बहुवांशिक देश आहे. देशाच्या राज्यघटनेने अकरा भाषा अधिकृत जाहीर केल्या आहेत. डच भाषेपासून विकसित झालेली आफ्रिकान्स ही भाषा बहुतांश लोक बोलतात. सार्वजनिक आणि व्यावसायिक जीवनात इंग्रजी सर्वसाधारणपणे वापरली जाते.[ संदर्भ हवा ]
वस्तीविभागणी
[संपादन]धर्म
[संपादन]दक्षिण आफ्रिकेत एकूण लोकसंख्येच्यापैकी बहुतांश लोकसंख्या ही ख्रिश्चन आहे.इतर मूळ आदिवासी धर्मीय आहेत. थोड्या प्रमाणामध्ये इतर धर्मीय आहेत.[ संदर्भ हवा ]
राजकारण
[संपादन]सर्व वांशिक गटांना सामावून घेणारी घटनाआधारित लोकशाही, अध्यक्षीय प्रजासत्ताकाची राज्यपद्धती दक्षिण आफ्रिकेच्या स्विकारली आहे. मात्र अशा राज्यपद्धतीत सहसा आढळणे राष्ट्रप्रमुख आणि सरकारचा प्रमुख या दोन्ही पदांचे अधिकार राष्ट्रपती या एकाच पदाकडे सोपविले आहेत.[ संदर्भ हवा ]
खेळ
[संपादन]संदर्भ
[संपादन]- ^ The Khoi, Nama and San languages; sign language; German, Greek, Gujarati, Hindi, Portuguese, तमिळ, Telegu and Urdu; and Arabic, Hebrew, Sanskrit and "other languages used for religious purposes in South Africa" have a special status. See Chapter 1, Article 6, of the Constitution.
- ^ "Mid-year population estimates 2010" (PDF). 2010-08-03 रोजी पाहिले.
- ^ "South Africa". 2010-04-21 रोजी पाहिले.
बाह्य दुवे
[संपादन]- सरकारी संकेतस्थळ
- नेते व मंत्रीमंडळ Archived 2008-11-22 at the वेबॅक मशीन.
विकिव्हॉयेज वरील दक्षिण आफ्रिका पर्यटन गाईड (इंग्रजी)
 |
विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: |
.svg)