त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम लेडीज ट्रूप

**त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम लेडीज टृप**
	Indian dance troupe
	माध्यमे अपभारण करा
	विकिपीडिया
प्रकार	dance troupe
स्थान	भारत
स्थापना	इ.स. १९७५;
अधिकार नियंत्रण
	Q105597061;
	अनुनादक; पेटस्केन; टिप्पणी; ओपनस्ट्रीट मॅप; शोधक साधन; चित्रित शोध;

त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम लेडीज टृप (त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम महिला मंडळ) ची स्थापना १९७५ मध्ये करण्यात आली. या मंडळातील महिला कथकली नृत्य प्रकार करतात. पूर्वी केवळ पुरुष हाच कथकली नृत्य सादर करत असत. या मंडळाने ३०० वर्षांची ही पुरुषप्रधान परंपरा मोडून काढली. २०१७ मध्ये जागतिक महिला दिनी या पथकाला नारी शक्ती पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

पार्श्वभूमी

कथकली नृत्य हा एक अभिजात भारतीय नृत्यप्रकार आहे. हा नृत्य प्रकार पारंपारिकरित्या पुरुष मंडळी सादर करत असत.^[३] यात पुरुष नर्तक वेगवेगळे मुखवटे वापरून विविध भूमिका साकारत असत. १६६१ मध्ये कोट्टारक्कराच्या शासकाने रामनट्टम ही कथकलीची प्रथम आवृत्ती तयार केली. या कथकलीद्वारे मल्याळम भाषेत रामायणातील प्रसंगांचे नाट्यमय रूपांतरण केले जात असे. संस्कृत नाटकांची शास्त्रीय कुटियाट्टम परंपरा ही मंदिरे आणि उच्च जातीच्या कलाकारांपुरती मर्यादित होती. रामनट्टमने कथकली नृत्य प्रकारात सर्वसामान्य लोकांचा समावेश केला. तसेच खुल्या, सार्वजनिक ठिकाणी हा प्रकार सादर करून मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्धी व लोकाश्रय मिळवला.^[४] तीनशे वर्षांपासून हा नृत्य प्रकार फक्त एका विशिष्ट उच्च जातीतील पुरुष सादर करत असत. १९४६ नंतर मात्र इतर जातींच्या मुलांना देखील अकादमींमध्ये प्रवेश दिला जाऊ लागला. परंतु मुलींसाठी मात्र प्रवेश दिला जात नसे. महिला आणि मुलींना हा नृत्य प्रकार शिकण्यासाठी खाजगी शिकवणी लावावी लागत असे.^[५]

त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम महिला मंडळ (टीकेके) ची स्थापना केरळमधील थिरुपुनिथुराई येथे १९७५ मध्ये झाली. यामुळे कथकली सादर करण्याचा पुरुषप्रधान परंपरेचा इतिहास लोप पावला.^[६] यापूर्वी १९६२ मध्ये त्रिशूर, नादाननिकेतन येथे पहिला महिला गट स्थापन झाला होता, जो की केवळ १९६८ पर्यंतच टिकला.^[७] राधिका वर्मा सारख्या प्रसिद्ध व्यक्तींसह टीकेकेमध्ये सहभागी असलेल्या महिलांनी भरतनाट्यम सारख्या महिला नृत्य प्रकारांपेक्षा कथकली निवडण्यास प्राधान्य द्यायला सुरुवात केली. त्यांना कथकलीची जटिल कथाकथन आणि आव्हानात्मक तंत्रे कलात्मकदृष्ट्या अधिक परिपूर्ण वाटली.^[६] पुरुष मंडळी सोबत नाव जोडले जाणे आणि त्यांची व्यसनाची सवय आदी कारणाने टीकेके समूहात केवळ महिलांनाच सहभागी केल्या गेले.^[८] या मंडळातील महिलाना कलामंडलम कृष्णन नायर^[९] सह आघाडीच्या कलाकारांनी प्रशिक्षण दिले. नायर हे सर्वात प्रसिद्ध कथकली कलाकारांपैकी एक होते.^[१०]^[५]

"महिला सक्षमीकरणाचे" त्यांचे हे "अलौकिक कार्य पाहून भारत सरकारने टीकेकेला नारी शक्ती पुरस्कार देऊन सन्मानित केले.^[१]^[२] २०१७ मध्ये जागतिक महिला दिनी, नवी दिल्ली येथे राष्ट्रपती प्रणब मुखर्जी यांच्याकडून एका महिला प्रतिनिधीने हा पुरस्कार स्वीकारला.^[१]

प्रशिक्षण

महिला आणि पुरुष कलाकारांच्या कथकली प्रशिक्षणात काही फरक तसेच निर्बंध येतात. पुरुष कथकली कलाकार बहुतेकदा आठ वर्षांपर्यंत ठराविक अकादमींमध्ये नियमित उपस्थित राहतात. तसेच ते लहानपणापासून सखोल प्रशिक्षणाला सुरुवात करतात, ज्यामध्ये लवचिकता, दीर्घ क्षमता आणि ताकद विकसित करण्यासाठी शारीरिक व्यायामांचा समावेश असतो.^[६] पारंपारिकपणे अशा अकादमी महिलांसाठी उपलब्ध नसल्यामुळे, टीकेके सदस्य, प्रतिष्ठित कलाकारांकडून खाजगी प्रशिक्षण घेत असतात. विशेषतः राधिका वर्मा, कलामंडलम कृष्णन नायर सारख्या दिग्गज कलाकारांचे त्यांना मार्गदर्शन लाभले. कथकलीच्या सर्व पैलूंमध्ये त्यांच्या कौशल्यासाठी ओळखले जाणारे नायर, जटिल भावना व्यक्त करण्यासाठी सूक्ष्म, भावपूर्ण हालचालींचा वापर करण्यात कुशल होते. त्याच्या भूमिकांमध्ये शारीरिक तंत्र (अंगिका) आणि मानसिक खोली (सात्विक) यांचे मिश्रण करण्याच्या त्याच्या प्रभुत्वामुळे तो टीकेकेसाठी एक उपयुक्त गुरू अथवा मार्गदर्शक म्हणून लाभले.^[४] त्यांच्या सादरीकरणाच्या दृष्टिकोनामुळे, ज्यात अचूक हावभाव (मुद्रा) आणि तीव्र भावनिक अभिव्यक्ती (भाव) यांचा समावेश होता, त्यांनी त्यांच्या शैलीवर प्रभाव पाडला. कारण त्यांनी कथकलीच्या पारंपारिकपणे पुरुषी घटकांना अनुकूल करून एक विशिष्ट स्त्री-प्रधान अर्थ लावला. अकादमी-शैलीतील कवायतींऐवजी, टीकेके सदस्यांनी अधिक वैयक्तिकृत स्वरूपात प्रशिक्षण घेतले, बहुतेकदा लहान, कुटुंब-समर्थित सत्रांमध्ये जे त्यांच्या सामाजिक जबाबदाऱ्यांभोवती काम करत होते.^[६]

प्रशिक्षणातील एक महत्त्वाचा फरक म्हणजे दररोज उझीचलचा अभाव, शिक्षक तरुण पुरुष कलाकारांना कथकलीच्या आव्हानात्मक भूमिकांसाठी आवश्यक असलेली ताकद आणि लवचिकता विकसित करण्यास मदत करण्यासाठी एक मालिश तंत्र देत असत.^[४] टीकेकेमधील महिलांसाठी, ही कठोर परिस्थिती सांस्कृतिकदृष्ट्या स्वीकार्य नव्हती आणि उपलब्धही नव्हती, म्हणून त्यांच्या सराव दिनचर्येत अभिनया (चेहऱ्यावरील भाव आणि भावनिक सूक्ष्मता) आणि मुद्रा (लाक्षणिक हातवारे) सारख्या भावनिक घटकांवर अधिक लक्ष केंद्रित केले गेले. या रूपांतरामुळे त्यांना अभिव्यक्ती आणि कथाकथनात अचूकतेवर भर देता आला, तर त्यांनी पारंपारिक प्रशिक्षणाच्या काही शारीरिक आवश्यकतेत बदल केले.^[६]

या अडचणी लक्षात घेता, टीकेके सदस्यांनी त्यांच्या शिक्षणाची रचना वर्षानुवर्षे वाढीव कौशल्य-निर्मितीऐवजी संक्षिप्त, परिणाम-केंद्रित सत्रांभोवती केली. या दृष्टिकोनामुळे त्यांना प्रशिक्षक किंवा रिहर्सल जागेपर्यंत मर्यादित प्रवेशासह जटिल भूमिकांमध्ये प्रभुत्व मिळवता आले. अनेक टीकेके कलाकारांनी घरी किंवा स्थानिक ठिकाणी सराव केला, कुटुंब किंवा समवयस्कांच्या मार्गदर्शनाने स्वतंत्रपणे त्यांचे कौशल्य सुधारले.^[६] या मर्यादा असूनही, त्यांनी एक अशी सादरीकरण शैली विकसित केली जी कथकलीची अभिव्यक्ती आणि नाट्यमय शक्ती जपून ठेवते आणि त्यांच्या अद्वितीय प्रशिक्षण संदर्भाशी जुळवून घेते.

संदर्भ

^ ^a ^b ^c "Nari Shakti Puraskar - About Us". narishaktipuraskar.wcd.gov.in. 2021-02-23 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b "Nari Shakti Awardees - Tripunithura Kathakali Kendram Ladies Troupe, Kerela | Ministry of Women & Child Development". wcd.nic.in. 2021-02-20 रोजी पाहिले.
^ Shaji, K. a (2015-12-01). "Women storm an art form dominated by men". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2021-02-20 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c The Oxford Companion to Indian Theatre (इंग्रजी भाषेत) (1 ed.). Oxford University Press. 2004-01-01. doi:10.1093/acref/9780195644463.001.0001. ISBN 978-0-19-564446-3.
^ ^a ^b Daugherty, Diane; Pitkow, Marlene (1991). "Who Wears the Skirts in Kathakali?". TDR. 35 (2): 138–156. doi:10.2307/1146093. ISSN 1054-2043. JSTOR 1146093.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Daugherty, Diane; Pitkow, Marlene (1991). "Who Wears the Skirts in Kathakali?". TDR (1988-). 35 (2): 138–156. doi:10.2307/1146093. ISSN 1054-2043.
^ Shaji, K. A. (2015-12-01). "Women storm an art form dominated by men". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2021-02-20 रोजी पाहिले.
^ Beaman, Patricia (2017-09-14). World Dance Cultures: From Ritual to Spectacle (इंग्रजी भाषेत). Routledge. ISBN 978-1-317-44106-9.
^ "Breaking Stereotypes,all-woman Kathakali Troupe Going Strong". The New Indian Express. 2021-02-20 रोजी पाहिले.
^ "Unmatched range of expressions". The Hindu. 13 August 2014 रोजी पाहिले.

[aboutus-1] "Nari Shakti Puraskar - About Us". narishaktipuraskar.wcd.gov.in. 2021-02-23 रोजी पाहिले.

[picnamingthetroupe-2] "Nari Shakti Awardees - Tripunithura Kathakali Kendram Ladies Troupe, Kerela | Ministry of Women & Child Development". wcd.nic.in. 2021-02-20 रोजी पाहिले.

[3] Shaji, K. a (2015-12-01). "Women storm an art form dominated by men". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2021-02-20 रोजी पाहिले.

[:0-4] The Oxford Companion to Indian Theatre (इंग्रजी भाषेत) (1 ed.). Oxford University Press. 2004-01-01. doi:10.1093/acref/9780195644463.001.0001. ISBN 978-0-19-564446-3.

[acad-5] Daugherty, Diane; Pitkow, Marlene (1991). "Who Wears the Skirts in Kathakali?". TDR. 35 (2): 138–156. doi:10.2307/1146093. ISSN 1054-2043. JSTOR 1146093.

[:1-6] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Daugherty, Diane; Pitkow, Marlene (1991). "Who Wears the Skirts in Kathakali?". TDR (1988-). 35 (2): 138–156. doi:10.2307/1146093. ISSN 1054-2043.

[7] Shaji, K. A. (2015-12-01). "Women storm an art form dominated by men". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2021-02-20 रोजी पाहिले.

[dancecult-8] Beaman, Patricia (2017-09-14). World Dance Cultures: From Ritual to Spectacle (इंग्रजी भाषेत). Routledge. ISBN 978-1-317-44106-9.

[break-9] "Breaking Stereotypes,all-woman Kathakali Troupe Going Strong". The New Indian Express. 2021-02-20 रोजी पाहिले.

[hindu2-10] "Unmatched range of expressions". The Hindu. 13 August 2014 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

ब च सं नारी शक्ती पुरस्कार विजेते
१९९९	के.व्ही. राबिया चिन्ना पिल्लई किंकरी देवी
२०१३	मानसी प्रधान एम वेंकय्या बीना शेठ लष्करी टी. राधा के.प्रशांती वर्तिका नंदा सीमा साखरे
२०१४	रश्मी आनंद नंदिता कृष्णा लक्ष्मी गौतम नेहा किरपाल लतिका ठुकराल साईलक्ष्मी बालीजेपल्ली पी. कौसल्या स्वराज विद्वान
२०१५	लुसी कुरियन सौरभ सुमन बसंती देवी (पर्यावरणतज्ज्ञ) सुपर्णा बक्षी गांगुली मीना शर्मा प्रिती पाटकर उत्तरा पडवार पोलूमती विजया निर्मला वासु प्रिमलानी सुजाता साहू ज्योती म्हापसेकर सुमिता घोष अंजली शर्मा (पशु प्रेमी) कृष्णा यादव शकुंतला मजुमदार
२०१६	राजस्थान छांव फाउंडेशन मिझो हमेईछे इन्सुइहखावम पॉल साधना महिला संघ शिक्षित रोजगार केंद्र प्रबंधक समिती त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम लेडीज टृप अमृता पाटील अमला अक्किनेनी अनत्ता सोनी अनोयारा खातून बी. कोदैनायगी बानो हरालू दीपा माथुर दिव्या रावत इल्से कोहलर-रोलेफसन जानकी वसंत कल्पना शंकर कल्याणी बालकृष्णन मुमताज काझी नंदिता शाह पल्लवी फौजदार पामेला मल्होत्रा कमर डागर रीमा साठे रिंग्युइचोन वशुम संगीता अय्यर स्मिता तंडी सुमित्रा हजारिका सुनीता सिंग चोकन सुभा वारियर तियासा अध्या व्ही. नानम्मल झुबोनी हुम्त्सो
२०१७	गार्गी गुप्ता सिंधुताई सपकाळ गौरी मौलेखी नाविका परिक्रमा मालविका अय्यर रेवन्ना उमादेवी नागराज Thinlas Chorol एस्. शीवा सत्या भारती कश्यप बेटी जिंदाबाद बेकरी मित्तल पटेल साबरमती जयम्मा बंडारी K. Syamalakumari वनस्त्री Lizymol Philipose Pamadykandathil चिरोम इंदिरा उर्मिला आपटे दीपिका कुंडाजी पूर्णिमा देवी बर्मन अनिता भारद्वाज अंबिका बेरी पुष्पा गिरिमाजी अवनी श्रुजन सी.के. दुर्गा रेखा मिश्रा मेहवीश मुश्ताक करूणा सोसायटी फॉर अनिमल्स ॲण्ड नेचर वन स्टॉप सेंटर, रायपूर मिलेट नेटवर्क ऑफ इंडिया पंजाब मधु जैन जेटसन पेमा एम. एस्. सुनिल शीला बालाजी अनुराधा कृष्णमूर्ती आणि नम्रता सुंदरेसन गीता मित्तल
२०१८	ए. सीमा अंशु खन्ना अनु मल्होत्रा अनुराधा नाईक चेतना गाला सिन्हा दर्शना गुप्ता देवकी अम्मा दिदी कॉन्ट्रॅक्टर गौरी कामाकाशी हेकानी जखालू इप्सिता बिस्वास इति त्यागी कागनपल्ली राधा देवी कल्पना सरोज ललिता वकील माधुरी बडथवाल मंजू मणीकुट्टन मीनाक्षी पाहुजा मिनी वासुदेवन मुनुस्वामी शांती नीलम शर्मा नोमिता कामदार पमेला चॅटर्जी प्रज्ञा प्रसून प्रियंवदा सिंग एन.एम. पुष्पा राहीबाई पोपेरे रजनी रजक रेशमा निलोफर नाहा रिया मजुमदार सिंघल रुमा देवी सीमा मेहता सीमा राव शिवानी वर्मा स्मृती मोरर्का स्नेहलता नाथ सोनिया जब्बार सुजाता मोहन (डॉक्टर) सुनीता देवी ट्विंकल कालिया उर्मी बसू वन स्टॉप सेंटर, रायपूर कसाब-कच्छ क्राफ्टस्वूमन प्रोड्यूसर कंपनी लि. सोशल वेलफेयर ॲण्ड न्यूट्रीशनल मील प्रोग्राम डिपार्टमेंट, तमिलनाडू
२०१९	आरिफा जान अवनी चतुर्वेदी भागीरथी अम्मा भावना कंठ बीना देवी चामी मुर्मू कलावती देवी कार्त्यायनी अम्मा कौशिकी चक्रवर्ती मोहना सिंग निलझा वांगमो पदला भुदेवी रश्मी उर्ध्वरेषे मान कौर ताशी आणि नुंगशी मलिक
२०२०	अनिता गुप्ता उशाबेन दिनेशभाई वसावा नासिरा अख्तर संध्या धर निवृत्ती राय टिफनी ब्रार पद्मा यांगचान जोधैया बाई बेग सायली नंदकिशोर आगवणे वनिता बोराडे मीरा ठाकूर जया मुत्थू, तेजम्मा (एकत्रित) एला लोध आरती राणा
२०२१	सतूपती प्रसन्ना श्री तागे रीता मधुलिका रामटेके निरंजनाबेन कलार्थी पूजा शर्मा अंशुल मल्होत्रा शोभा गस्ती राधिका मेनन कमल कुंभार श्रुती मोहपात्रा बातूल बेगम थारा रंगास्वामी नीरजा माधव नीना गुप्ता (गणितज्ञ)