तारा (महाविद्या)

**तारा (महाविद्या)**
	Hindu goddess, a form of Durga or Parvati
	माध्यमे अपभारण करा
	विकिपीडिया
प्रकार	goddess
ह्याचा भाग	महाविद्या
पासून वेगळे आहे	Tara;
अधिकार नियंत्रण
	Q2462108;
	अनुनादक; पेटस्केन; टिप्पणी; ओपनस्ट्रीट मॅप; शोधक साधन; चित्रित शोध;

हिंदू धर्माच्या शैव आणि शक्ती परंपरेत, तारा देवी ही दहा महाविद्यांपैकी दुसरी आहे. तिला आदिशक्तीचे एक रूप मानले जाते, जे पार्वती देवीचे तांत्रिक रूप आहे. तिची तीन सर्वात प्रसिद्ध रूपे आहेत एकजटा, उग्रतारा आणि नीलसरस्वती. ^[१] तिचे सर्वात प्रसिद्ध उपासना केंद्र म्हणजे भारतातील पश्चिम बंगालमधील तारापीठाचे मंदिर आणि स्मशानभूमी आहे जे बीरभूम जिल्ह्यात आहे.

दंतकथा

ताराची उत्पत्ती रुद्रायमालाच्या १७ व्या अध्यायातून झाली आहे, ज्यामध्ये ताराची पूजा करण्याच्या ऋषी वसिष्ठांच्या सुरुवातीच्या अयशस्वी प्रयत्नांचे वर्णन आहे. त्यानंतर महाचीन (चीन) नावाच्या प्रदेशात बुद्धाच्या रूपात देव विष्णूशी झालेल्या भेटीचे आणि कौल संस्कारांद्वारे त्यांना मिळालेल्या अखेरच्या यशाचे वर्णन ह्यात केले गेले आहे. तिला अथर्ववेदाचे रूप म्हणून देखील वर्णन केले आहे.^[२] तिच्या भैरवाचे नाव अक्षोभ्य आहे.^[३] स्वतःंतरतंत्रानुसार, तारा तिच्या भक्तांचे कठीण (उग्र) धोक्यांपासून रक्षण करते आणि म्हणूनच तिला उग्रतारा असेही म्हणतात. देवी सर्वव्यापी आहे आणि पृथ्वीवर देखील प्रकट होते अशी दंतकथा आहे.^[४]

ताराशी संबंधित माहिती कदाचित ओडियानाच्या भौगोलिक प्रदेशातील भीमा किंवा नीलाशी जोडलेल्या माहितीचे मिश्रण असतील, जिथे बौद्ध आणि कदाचित ताओवादी प्रभाव अनुभवला आहे. शैव आणि बौद्ध पंथांमधील समन्वयामुळे तारा, एक हिंदू आणि एक बौद्ध देवी, या परंपरांच्या निर्मितीसाठी अनुकूल वातावरण निर्माण झाले. तिचे सुंदर रूप बौद्धांमध्ये लोकप्रिय होते, तर भीमा-एकजटा हा पंथ प्रामुख्याने शैवांमध्ये लोकप्रिय होता, ज्यांच्यापासून ते वज्रयान बौद्ध धर्मात विलीन झाले जोपर्यंत महाचीनातील वसिष्ठ यांनी ते पुन्हा सादर केले नाही. महाचीन हे शक्तीसंगमतंत्राच्या आधारे कैलास, मानसरोवर सरोवराच्या आग्नेयेस आणि राक्षस ताल जवळ आहे.^[५] किंवा पर्यायाने मध्य आशियात कुठेतरी हे स्थित एक लहान भौगोलिक अस्तित्व म्हणून ओळखले जाते.^[६] महाचीनक्रम तारा, ज्याला उग्र-तारा असेही म्हणतात, सारख्या देवतेच्या काही रूपांची हिंदू आणि बौद्ध दोन्ही धर्मांमध्ये पूजा केली जाते. शाश्वतवज्राने वर्णन केलेली तिची साधना, जी बौद्ध साधनांच्या संग्रहात समाविष्ट होती, ज्याला साधनाशतपंचाशिका म्हणतात, जी फेटकरियातंत्रात समाविष्ट केली गेली होती आणि कृष्णानंद आगमवागीश यांनी लिहिलेल्या बृहत्-तंत्रसार सारख्या तांत्रिक हस्तपुस्तकांमध्ये मूर्तीशास्त्राच्या काही पैलूंसह आणि त्यानंतरच्या हिंदू आणि बौद्ध प्रणालींमधील भिन्न व्याख्यांसह उद्धृत केली गेली होती.^[३]^[७]

चित्रण

या अध्यायांमध्ये ताराचे वर्णन अनेकदा भयंकर देवता म्हणून केले आहे, तिच्या हातात कार्त्री (चाकू), खड्ग (तलवार), चामरा किंवा इंदिवरा (कमळ) आणि एकच जाळीदार वेणी आहे. ती काळपट रंगाची, उंच, फुगलेल्या पोटाची, वाघाच्या कातड्या घातलेली, तिचा डावा पाय प्रेताच्या छातीवर आणि उजवा पाय सिंहावर किंवा प्रेताच्या मांड्यांमध्ये ठेवलेला आहे. तिचे हास्य भयानक आहे आणि ती भीतिदायक आहे. कालिका पुराणात ताराचे एक रूप मानल्या जाणाऱ्या तिक्षणकांता देवीकडेही काळे रंग आणि एकच वेणी (एकजटा) असलेली प्रतिमा आहे आणि ती मोठ्या पोटाची देखील आहे.^[५]

हिंदू देवी काली आणि तारा दिसण्यात सारख्याच आहेत. त्या दोघेही एका झोपलेल्या मृतदेहावर उभे असल्याचे वर्णन केले आहे ज्याची ओळख कधीकधी शिवाशी होत आहे. तथापि, कालीचे वर्णन काळे असे केले आहे, तर ताराचे वर्णन निळे असे केले आहे. दोघेही कमीत कमी कपडे घालतात, परंतु तारा खाली वाघाच्या कातडीचा कापड घालते, तर कालीने फक्त मानवी हातांचे तुकडे घातलेले आहे. दोघेही मुंडमाला (कापलेल्या मानवी मुंडक्यांचा हार) घालतात. दोघांचीही जीभ फुगलेली आहे आणि त्यांच्या तोंडातून रक्त येत आहे. त्यांचे स्वरूप इतके आश्चर्यकारकपणे साम्य आहे की एकमेकांशी चूक करणे सोपे आहे. तारा प्रत्यालिधा स्थितीत उभी असल्याचे दाखवले आहे (ज्यामध्ये डावा पाय पुढे आहे). तिचा भैरव (पत्नी) अक्षोभ्य आहे, जो शिवाचे एक रूप आहे जो तिच्या केसांभोवती गुंडाळलेल्या नागाच्या (सर्पाच्या) रूपात आहे. तिने हाडांनी जोडलेल्या ५ कवट्यांचा बनलेला मुकुट घातला आहे. तंत्रसार या तांत्रिक संकलनात उद्धृत केलेल्या मायातंत्रामध्ये ताराची आठ रूपे प्रमाणित आहेत आणि त्यांची नावे आहेत एकजटा, उग्र-तारा, महोग्रा, कामेश्वरी-तारा, चामुंडा, नीला-सरस्वती (किंवा नीलसरस्वती ), वज्र-तारा आणि भद्रकाली.^[८]

शास्त्रे

ताराच्या उपासनेचे वर्णन करणाऱ्या तांत्रिक शास्त्रांमध्ये तारतंत्र, ब्रह्ममाला, रुद्रयामाला, नीलतंत्र / बृहन्नीलतंत्र, तारतंत्र, नीलासरस्वतीतंत्र तसेच आगमवगीष, अगमावगीष, यांच्या तंत्रसार यांसारखे विविध तांत्रिक संक्षेप यांचा समावेश होतो. नरसिंह ठाकुरा लिखित ताराभक्तिसुधारणव, किंवा ब्रह्मानंद गिरी यांचे तारारहस्य आहे.^[९]

देवी भागवत पुराणात ताराचा उल्लेख आहे, जिथे असे म्हटले आहे की तिचे आवडते ठिकाण चीन ^[१०] आहे आणि स्वरोचिष मनूने कालिंदी (यमुना) नदीच्या काठावर देवतेची पूजा केली होती. ^[११] कालिका पुराणाच्या ६१ व्या, ७९ व्या आणि ८० व्या अध्यायातही तिचे साक्षांकन आहे.

आधुनिक परंपरा

बंगालमध्ये, हिंदू शाक्त कवी रामप्रसाद सेन यांच्या साहित्यकृतींनी ताराच्या शास्त्रीय गुप्त उपासनेला एक नवीन टप्पा दिला आणि त्यांच्या भक्तीवादाचा देवतेच्या प्रतिमेवर प्रभाव पडला आहे. तो त्याच्या गाण्यांमध्ये ताराला मुलगी म्हणून संबोधतो. साधक भामखेपा हे देखील आधुनिक युगातील ताराचे प्रसिद्ध सिद्ध होते. या भक्तांनी या देवतेच्या गुप्त तांत्रिक उपासनेला सार्वजनिक भक्तीपर आयाम दिला आणि तिच्या मातृत्वावर भर दिला आहे.^[१२]

संदर्भ

^ Shastri, Hirananda (1998). The Origin and Cult of Tara.
^ Avalon, Arthur. "Shakti and Shakta". Sacred Texts.
^ ^a ^b Bühnemann, Gudrun. "The Goddess Mahācīnakrama-Tārā (Ugra-Tārā) in Buddhist and Hindu Tantrism". Bulletin of the School of Oriental and African Studies.
^ Pravrajika Vedantaprana, Saptahik Bartaman, Volume 28, Issue 23, Bartaman Private Ltd., 6, JBS Haldane Avenue, 700 105 (ed. 10 October 2015) p.18
^ ^a ^b Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism:Study with Textual and Iconographical Documentation. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.
^ "Locating Mahāchīna". Sri Kamakoti Mandali (इंग्रजी भाषेत). 2021-03-31. 2023-04-14 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2021-07-25 रोजी पाहिले.
^ "Tara (Buddhist Deity) (Himalayan Art)". www.himalayanart.org. 2021-07-15 रोजी पाहिले.
^ Bhattacharyya, N. N. (1996). History of the Śākta religion (2nd ed.). New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers. ISBN 81-215-0713-8. OCLC 35741883.
^ Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism, Study with Textual and Iconographical Identification. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.
^ "The Devi Bhagavatam: The Seventh Book: Chapter 38". www.sacred-texts.com. 2021-07-24 रोजी पाहिले.
^ "The Devi Bhagavatam: The Tenth Book: Chapter 8". www.sacred-texts.com. 2021-07-24 रोजी पाहिले.
^ Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism:Study with Tetual and Iconographic Documentation. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.

[Shastri_1998-1] Shastri, Hirananda (1998). The Origin and Cult of Tara.

[2] Avalon, Arthur. "Shakti and Shakta". Sacred Texts.

[Bühnemann-3] Bühnemann, Gudrun. "The Goddess Mahācīnakrama-Tārā (Ugra-Tārā) in Buddhist and Hindu Tantrism". Bulletin of the School of Oriental and African Studies.

[autogenerated18-4] Pravrajika Vedantaprana, Saptahik Bartaman, Volume 28, Issue 23, Bartaman Private Ltd., 6, JBS Haldane Avenue, 700 105 (ed. 10 October 2015) p.18

[Bhattacharya_2003-5] Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism:Study with Textual and Iconographical Documentation. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.

[6] "Locating Mahāchīna". Sri Kamakoti Mandali (इंग्रजी भाषेत). 2021-03-31. 2023-04-14 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2021-07-25 रोजी पाहिले.

[7] "Tara (Buddhist Deity) (Himalayan Art)". www.himalayanart.org. 2021-07-15 रोजी पाहिले.

[8] Bhattacharyya, N. N. (1996). History of the Śākta religion (2nd ed.). New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers. ISBN 81-215-0713-8. OCLC 35741883.

[9] Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism, Study with Textual and Iconographical Identification. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.

[10] "The Devi Bhagavatam: The Seventh Book: Chapter 38". www.sacred-texts.com. 2021-07-24 रोजी पाहिले.

[11] "The Devi Bhagavatam: The Tenth Book: Chapter 8". www.sacred-texts.com. 2021-07-24 रोजी पाहिले.

[12] Bhattacharya, Bikas Kumar (2003). Tara in Hinduism:Study with Tetual and Iconographic Documentation. Eastern Book Linkers. ISBN 8178540215.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]