चालढकल

एखाद्या गोष्टीचे नकारार्थी परिणाम होऊ शकतात हे माहित असूनही, अनावश्यकपणे ती पुढे ढकलणे किंवा ती पुढे ढकलणे म्हणजे चालढकल . दैनंदिन कामांमध्ये विलंब होणे किंवा अपॉइंटमेंटला उपस्थित राहणे, नोकरीचा वृत्तांत किंवा शैक्षणिक अभिहस्तांकन(असाइनमेंट) सादर करणे किंवा जोडीदारासोबत ताणपूर्ण अडचणी मांडणे यासारखी कामे पुढे ढकलणे हा एक सामान्य मानवी अनुभव आहे. एखाद्याच्या उत्पादकतेवर त्याचा अडथळा निर्माण करणारा परिणाम, नैराश्य, कमी आत्मसन्मान, अपराधीपणा आणि अपूर्णपणाच्या भावनांशी संबंधित असल्याने, हे सहसा नकारार्थी गुणधर्म म्हणून पाहिले जाते. मात्र, धोकादायक किंवा नकारार्थी परिणाम देऊ शकणाऱ्या किंवा नवीन माहिती येईपर्यंत वाट पाहणाऱ्या काही मागण्यांना हा एक शहाणा प्रतिसाद मानला जाऊ शकतो.

सांस्कृतिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून, पाश्चात्य आणि अ-पाश्चात्य संस्कृतीतील विद्यार्थी शैक्षणिक चालढकल दाखवताना आढळतात, पण वेगवेगळ्या कारणांमुळे. पाश्चात्य संस्कृतीतील विद्यार्थी पूर्वीपेक्षा वाईट होऊ नये किंवा त्यांना जितके शिकायला हवे होते तितके शिकू नये म्हणून कामात चालढकल करतात, तर अ-पाश्चात्य संस्कृतीतील विद्यार्थी त्यांच्या समवयस्कांसमोर अक्षम दिसू नये किंवा सामर्थ्याचा अभाव दाखवू नये म्हणून कामात चालढकल करतात. वेळेच्या व्यवस्थापनाचे वेगवेगळे सांस्कृतिक दृष्टिकोन कामाच्या दिरंगाईवर परिणाम करू शकतात. उदाहरणार्थ, ज्या संस्कृतींमध्ये वेळेचा बहु-सक्रिय दृष्टिकोन असतो, तिथे लोक काम पूर्ण करण्यापूर्वी अचूकपणे केले आहे याची खात्री करण्याला जास्त महत्त्व देतात. वेळेचा रेषीय दृष्टिकोन असलेल्या संस्कृतींमध्ये, लोक एखाद्या कामासाठी विशिष्ट वेळ निश्चित करतात आणि दिलेला वेळ संपल्यानंतर ते थांबवतात.

कपोते(कबुतर) यांच्या विलंबित तृप्तीद्वारे वर्तणुकीच्या पद्धतींचा एका शोधअभ्यासात असे दिसून आले की एखाद्या गोष्टीबद्दल चालढकल केवळ मानवांमध्येच नाही तर काही इतर प्राण्यांमध्ये देखील दिसून येतो. कबुतरांमध्ये "खंत" असल्याचे स्पष्ट पुरावे शोधणाऱ्या प्रयोगांमधून दिसून आले आहेत, जे दर्शविते की कबुतर सोपे पण घाईघाईने काम करण्याऐवजी गुंतागुंतीचे पण विलंबित कामे निवडतात.

तत्त्वज्ञ, मानसशास्त्रज्ञ आणि अलिकडे, वर्तणूक अर्थशास्त्रज्ञांनी चालढकलीचा शोधअभ्यास केला आहे.

प्रचार

१९८४ मध्ये प्रकाशित झालेल्या व्हरमाँट विद्यापीठाच्या शैक्षणिक चालढकलीच्या शोधअभ्यासात, ४६% विषयांनी असे नोंदवले की ते "नेहमी" किंवा "जवळजवळ नेहमीच" निबंध लिहिण्यास उशीर करत असायचे , तर अंदाजे ३०% लोकांनी परीक्षेसाठी अभ्यास करण्यास आणि आठवड्याचे अभिहस्तांकन वाचण्यास उशीर करत असल्याचे नोंदवले (अनुक्रमे २८% आणि ३०%). जवळजवळ एक चतुर्थांश विषयांनी असे नोंदवले की साम्य कामांमध्ये त्यांना दिरंगाई करणे ही एक अडचण होती. मात्र, सुमारे ६५% लोकांनी निबंध लिहिताना त्यांचा दिरंगाई कमी करण्याचा सल्ला दिला आणि सुमारे ६२% लोकांनी परीक्षेच्या अभ्यासासाठी आणि ५५% लोकांनी आठवड्याचे अभिहस्तांकन वाचण्यासाठी असेच दर्शवले.

१९९२ च्या एका शोधअभ्यासात असे दिसून आले की "सर्वेक्षण केलेल्या ५२% विद्यार्थ्यांनी कामाच्या चालढकलपणाबद्दल सरासरी ते अधिक समवनाची(मदतीची) आवश्यकता असल्याचे दर्शविले."

२००४ मध्ये केलेल्या एका शोधअभ्यासात असे दिसून आले की ७०% विद्यापीठातील विद्यार्थी स्वतःला चालढकल करणारे म्हणून वर्गीकृत करतात तर १९८४ च्या एका शोधअभ्यासात असे दिसून आले की ५०% विद्यार्थी सतत चालढकल करतात आणि त्यांना त्यांच्या जीवनातील एक मोठी अडचण मानतात.

विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांवर केलेल्या एका शोधअभ्यासात, ज्या कामांसाठी विद्यार्थ्यांना आवश्यक कौशल्ये नसल्याची समजूत होती त्या कामांपेक्षा अप्रिय किंवा लादलेल्या कामांमध्ये चालढकल जास्त असल्याचे दिसून आले.

आणखी एक महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे उद्योगातील चालढकल. "रशियामधील मानसशास्त्रात प्रकाशित झालेल्या आधुनिक रशियन औद्योगिक उपक्रमातील कर्मचाऱ्यांमध्ये चालढकलीवर संघटनात्मक आणि वैयक्तिक घटकांचा प्रभाव" या स्टेट ऑफ द आर्ट जर्नलमधील एका शोधअभ्यासातून कर्मचाऱ्यांच्या उशीरपणाच्या सवयींवर परिणाम करणारे अनेक घटक ओळखण्यास सहाय्यता झाली. त्यापैकी काहींमध्ये कामगिरी मूल्यमपनाचे तीव्रत्व, कंपनीमधील त्यांच्या कर्तव्याचे महत्त्व आणि व्यवस्थापन आणि/किंवा उच्च पातळीवरील निर्णयांबद्दल त्यांची समजूत आणि मते यांचा सामावेश आहे.

मानसशास्त्रीय दृष्टिकोन

आनंदात्मक तत्व चलढकलीसाठी बाध्य(जबाबदार) असू शकते; ताणमय कामे पुढे ढकलून नकारार्थी भावना टाळणे आवडू शकते. २०१९ मध्ये, रिनाल्डी आणि इतरांनी केलेल्या एका संशोधनात असे दिसून आले की मोजता येण्याजोग्या संज्ञानात्मक अपकार चालढकलपणामध्ये भूमिका बजावू शकतात. त्यांच्या चालढकलपणाची अंतिम मुदती जवळ येताच, ते अधिक ताणग्रस्त होतात आणि म्हणूनच, हा ताण टाळण्यासाठी ते अधिक चालढकल करण्याचा निर्णय घेऊ शकतात. काही मानसशास्त्रज्ञ अशा वर्तणूकीचा उल्लेख कोणतेही कार्य किंवा निर्णय सुरू करताना किंवा पूर्ण करताना येणाऱ्या चिंतेचा सामोरे जाण्यसाठी एक यंत्रणा म्हणून करतात. पियर्स स्टीलने २०१० मध्ये दर्शवले होते की चिंता ही लोकांना लवकर काम सुरू करण्यास जितकी उशिरा प्रवृत्त करते तितकीच शक्यता असते आणि चालढकलपणावरील शोधअभ्यासांचा केंद्रबिंदू आवेगशीलता असावा. म्हणजेच, चिंता लोक आवेगशील असतील तरच त्यांना उशीर करण्यास भाग पाडेल  

आरोग्याचा दृष्टीकोन

काही प्रमाणात चालढकल करणे सामान्य आहे आणि खरोखरच मौल्यवान कामांमध्ये चालढकलीची प्रवृत्ती कमी असल्याने, कामांमध्ये प्राधान्यक्रम निश्चित करण्याचा हा एक उपयुक्त मार्ग मानला जाऊ शकतो. मात्र, जास्त काम टाळणे ही एक अडचण बनू शकते आणि सामान्य कार्यात्मकतेत अडथळा आणू शकते. जेव्हा असे घडते, तेव्हा चालढकल केल्याने आरोग्य समस्या, ताण, चिंता, अपराधीपणाची भावना आणि संकट तसेच वैयक्तिक उत्पादकता कमी होणे आणि बाध्यता(जबाबदाऱ्या) किंवा बांधिलकी पूर्ण न केल्याबद्दल सामाजिक नावड निर्माण होते असे आढळून आले आहे. एकत्रितपणे या भावना आणखीन चालढकल करण्यास कारणीभूत ठरू शकतात आणि काही व्यक्तींसाठी चालढकल जवळजवळ जुनाट बनतो. अशी चालढकल करणाऱ्यांना चालढकलेमुळेच आधार मिळवण्यात अडचणी येऊ शकतात, पण सामाजिक लांछन आणि आळस, इच्छाशक्तीचा अभाव किंवा कमी महत्त्वाकांक्षेमुळे काम न करण्याचा त्रास होतो अशी त्यांची समजूत देखील असू शकते. काही प्रकरणांमध्ये, समस्याग्रस्त चालढकलपणा हे काही आत दडलेल्या मानसिक विकाराचे लक्षण असू शकतो.