गिरीश प्रभुणे

गिरीश प्रभुणे (जन्म १९५२ पुणे, महाराष्ट्र) एक भारतीय सामाजिक कार्येकर्ते आहे जे विशेषतः भटक्या पारधी समाजाच्या आणि त्यांच्या मुलांच्या उत्थानासाठी १९७०  पासून त्यांच्या कार्यासाठी ओळखले जातात. त्यांना २०२१ मध्ये सामाजिक कार्य श्रेणीमध्ये पद्मश्रीने सन्मानित करण्यात आले.

समाजकार्य

प्रभुणे यांनी १९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला सामाजिक कार्यकर्ते म्हणून आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. १९७२ च्या महाराष्ट्रातील दुष्काळात त्यांनी सुरुवातीला श्रीकांत जी. माजगावकर यांच्यासोबत ग्रामायण एनजीओमध्ये काम करायला सुरुवात केली. त्यांनी आशिधार नावाचे नियतकालिकही चालवले, परंतु या प्रयत्नामुळे ते कर्जबाजारी झाले.

प्रभुणे हे पुणे जिल्ह्यातील निमगाव म्हाळुंगी गावात जवळपास १० वर्षे स्थानिकांसोबत काम करत होते. या गावातील त्यांच्या वास्तव्यामुळे त्यांना पारधी, वडदार, कैकाडी, डवरी गोसावी, गोंधळी, डोंबारी, कोल्हाटी, लंबाडी आणि पोथुराजू या भटक्या समुदायांचे निरीक्षण आणि संवाद साधता आला.भटके विमुक्त विकास परिषद संस्था सुरू करण्यासाठी प्रभुणे यांनी लक्ष्मण माने यांच्याशी चर्चा सुरू केली. या संघटनेच्या माध्यमातून त्यांनी बीड, उस्मानाबाद, सोलापूर, परभणी, नांदेड आणि पुणे जिल्ह्यातील भटक्या जमातींना संघटित करून त्यांची राजकीय ताकद वाढवली. भटक्या विमुक्तांच्या हक्कासाठी त्यांनी न्यायालयीन लढायाही लढल्या. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे स्वयंसेवक प्रभुणे यांनी लहानपणापासूनच नागपुरातील दीक्षाभूमी येथे हिंदू धर्म सोडून बौद्ध धर्म स्वीकारण्याचा मानस असलेल्या ५०,००० कंटाळलेल्या दलितांना प्रभावीपणे राजी केले.१९९३ मध्ये, त्यांनी उस्मानाबाद जिल्ह्यातील तुळजापूर तहसीलमधील ग्रामीण यमगरवाडी गावात भटक्या जमातींच्या मुलांसाठी शाळा सुरू केली, जी आजही सुरू आहे.त्यांच्या आयुष्याच्या उत्तरार्धात त्यांनी पुनरुत्थान समरसता गुरुकुलम ही स्वयंसेवी संस्था क्रांतीवीर चापेकर स्मारक समिती द्वारे चिंचवड, पुणे येथे सुरू केली. ही स्वयंसेवी संस्था आणि पारधी मुलांसाठी शाळा आणि निवासी सुविधा चालवते.

पुरस्कार

• २०२१ - सामाजिक कार्य श्रेणीतील पद्मश्री
• २०१५ - सामाजिक सेवा जीवन गौरव पुरस्कार
• २००० - रामभाऊ म्हाळगी प्रबोधिनीतर्फे अंत्योदय पुरस्कार