कामाठीपुरा

कामाठीपुरा हे मुंबई, भारतातील वेश्याव्यवसायासाठी ओळखला जाणारा परिसर आहे. १७९५ नंतर मुंबईच्या पूर्वीच्या सात बेटांना जोडणारे मार्ग बांधून ते प्रथम स्थायिक झाले. सुरुवातीला लाल बाजार म्हणून ओळखले जाणारे, त्याचे नाव देशातील इतर भागातील कामठी (कामगार) वरून पडले, जे बांधकाम साइटवर मजूर होते. कडक पोलीस कारवाईमुळे, १९९० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात एड्सच्या वाढीमुळे आणि सरकारच्या पुनर्विकास धोरणामुळे सेक्स वर्कर्सना व्यवसायातून बाहेर पडण्यास मदत झाली आणि त्यानंतर कामाठीपुरा बाहेर पडली, या भागातील सेक्स वर्कर्सची संख्या कमी झाली आहे. तेव्हापासून, कामाठीपुरामध्ये सौम्यीकरणाचा अनुभव आहे आणि २०१७ पर्यंत कामाठीपुरामध्ये २००० पेक्षा कमी सेक्स वर्कर्स होत्या. रिअल इस्टेटच्या विस्तारामुळे वेश्यालये १४ गल्ल्यांपैकी फक्त दोनच गल्ल्यांमध्ये ढकलली गेली आहेत जिथे ते पूर्वी पसरलेले होते.^[१] १९९२ मध्ये, बृहन्मुंबई महानगरपालिकेने येथे ४५,००० सेक्स वर्कर्स असल्याची नोंद केली होती जी २००९ मध्ये १,६०० आणि २०१८ मध्ये ५०० इतकी कमी झाली होती.^[२]^[३] रिअल इस्टेट डेव्हलपर्सने उच्च किमतीची रिअल इस्टेट ताब्यात घेतल्याने अनेक सेक्स वर्कर्स महाराष्ट्रातील इतर भागात स्थलांतरित झाल्या आहेत. २०१८ मध्ये महाराष्ट्र सरकारने हे क्षेत्र पाडून पुनर्विकास करण्यासाठी निविदा मागवल्या.

तळमजला थेट रस्त्यावरच मूळ दुकानांप्रमाणे उघडतात. त्यांच्या खालच्या आणि वरच्या खोल्यांमध्ये, स्थानिक स्त्रिया पुरुष वाटसरूंना बोलावतात. - १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात भेट देणारा ख्रिश्चन मिशनरी

इतिहास

मुंबई बंदराचा व्यापार भरभराटीस आल्याने ब्रिटिशांनी मुंबईची तटबंदी केली. १७८२ मध्ये, ब्रिटिशांनी बेटांना एकत्र करण्याचा प्रकल्प सुरू केला. १७८४ मध्ये हॉर्नबी वेलार्ड प्रकल्प पूर्ण होण्यापूर्वी, ज्याने बॉम्बेचे गव्हर्नर (१७७१-१७८४) विल्यम हॉर्नबी यांच्या नेतृत्वाखाली मुंबईतील सातही बेटांना जोडणारा मार्ग बांधला, महालक्ष्मीमधील ग्रेट ब्रीच जोडला, तर त्यानंतरचा बेलासिस रोड मार्ग माझगावला जोडला गेला. मलबार हिल १७९३ मध्ये. यामुळे भायखळा, तारदेव, महालक्ष्मी आणि कामाठीपुरा यांसारख्या मुंबई फ्लॅट्सचे अनेक सखल पाणथळ प्रदेश वस्तीसाठी खुले झाले. त्यानंतर १७९५ पासून देशातील इतर भागातील कामठी (कामगार) बांधकाम साइटवर मजूर म्हणून काम करणारे येथे स्थायिक होऊ लागले, ज्यामुळे या भागाला त्याचे सध्याचे नाव देण्यात आले. ते उत्तरेला बेलासिस रोडने, दक्षिणेला गावदेवीने आणि मुख्य रस्त्याने, फॉकलंड रोडने वेढलेले होते.^[४]^[५] या कालावधीत एके ठिकाणी हे चिनी समुदायाचे निवासस्थान होते, जे डॉकहँड म्हणून काम करत होते आणि रेस्टॉरंट चालवत होते. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात हे सर्व बदलले.^[६]

तोपर्यंत, मुंबईच्या १८६४ च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, कामाठीपुरा (६०१) च्या तुलनेत गिरगाव (१,०४४), फणसवाडी (१,३२३) आणि ओंबुरखारी (१,५८३) सारख्या इतर भागात वेश्या लोकसंख्या जास्त होती, जी १८६४ नंतर कमी झाली.एकोणिसाव्या शतकात मुंबई शहराच्या मुख्य रेड लाईट जिल्ह्यात हा परिसर विकसित झाला. भेट देणाऱ्या मिशनरीच्या शब्दात सांगायचे तर, "... तळमजला रस्त्यावर उघडा, मूळ दुकानांसारखा. या खालच्या आणि वरच्या खोल्यांमध्ये स्थानिक स्त्रिया निरनिराळ्या राष्ट्रीयतेच्या पुरुष प्रवाशांना बोलावत होत्या."^[७] कामाठीपुरा हे ब्रिटीश सैनिकांसाठी मुंबईतील एक "कम्फर्ट झोन" म्हणून स्थापित झाले आणि हे स्थानिक मूळ कथांमध्ये अंतर्भूत आहे.^[८]^[९]^[१०]^[११] परिसरातील सर्वात प्रसिद्ध वेश्यालय, पिला हाऊस, त्याच्या मूळ शब्दाचे संकरीकरण आहे: प्लेहाउस. बॉम्बेचे पहिले वेनेरियल रोग क्लिनिक १९१६ मध्ये उघडण्यात आले, १९२५ मध्ये BMC ने ताब्यात घेतले. जवळच, फोरास रोडवरील बच्चुसेठ की वाडी कोठेवाल्या किंवा तवायफ आणि मुजऱ्यांसाठी प्रसिद्ध होती.^[१२]

जेव्हा भारताला स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा मोठ्या संख्येने सेक्स वर्कर्स या भागात गेले. अलिकडच्या दशकात, नेपाळी महिला आणि मुलींचीही मोठ्या प्रमाणात जिल्ह्यात तस्करी झाली आहे. भारत सरकारच्या राजवटीत गेल्या काही वर्षांमध्ये, कामाठीपुरामधील लैंगिक उद्योगाची भरभराट होत राहिली. तस्करी आणि आर्थिक परिस्थितीमुळे देशाच्या विविध भागातून महिलांनाही तिथे आणले. कालांतराने तो आशियातील सर्वात मोठा सेक्स डिस्ट्रिक्ट बनला.

परिसरातील कुंटणखान्यांमध्ये गर्दी असते. सेक्स वर्कर्स ग्राहकांना घेण्यासाठी बाहेर थांबतात आणि नंतर उपलब्ध बेड भाड्याने घेतात. परिसरातील अंदाजे ३,००० इमारती मोठ्या प्रमाणात जीर्ण झाल्या आहेत; सुरक्षित पिण्याचे पाणी आणि स्वच्छता देखील कमी आहे.^[१३]

काही ऐतिहासिक स्रोत सूचित करतात की झोपडपट्ट्यांचा उगम, त्यानंतर कामाठीपुरासह मुंबईतील लाल दिव्याचे क्षेत्र भूसंपादनाशी संबंधित आहे, स्थानिक लोकसंख्येपासून ज्यांना त्यांच्या शेतजमिनी आणि गोठ्यातून बेदखल करण्यात आले होते आणि गर्दीच्या परिस्थितीत राहण्यास भाग पाडले गेले होते. औद्योगिक बंदर शहराचा विकास. सुरुवातीच्या टप्प्यात, नवीन झोपडपट्ट्यांमध्ये जमा झालेले लोक अंशतः बांधकाम कंत्राटांवर अवलंबून होते. पुढे, नोकऱ्यांअभावी पुरुष बेरोजगार झाले, तसतसे जास्त स्त्रिया जगण्यासाठी लैंगिक कार्यात गुंतू लागल्या. परिसरात टोळ्यांचा वावरही वाढला; १९७० आणि ११९८० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, कामाठीपुरा येथील बच्चू वाडी येथे हाजी मस्तान, करीम लाला आणि दाऊद इब्राहिम यांसारखे मुंबई अंडरवर्ल्डमधील टोळीप्रमुख वारंवार येत असत. ^[१४]

२००५ मध्ये, डान्सबारवर राज्यव्यापी बंदी घातल्यानंतर, अनेक नृत्य करणाऱ्या मुली, ज्यांना उत्पन्नाचे दुसरे साधन सापडत नव्हते, मुंबईच्या कामाठीपुरासारख्या रेड-लाइट जिल्ह्यांमध्ये, जगण्यासाठी वेश्याव्यवसायाकडे वळल्या. पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, २००५ मध्ये मुंबईतील पंचतारांकित हॉटेल्स आणि वेश्यागृहांमध्ये १,००,००० वेश्या काम करत होत्या.^[१५]

या भागात सुमारे २०० महिलांचा एक छोटासा कुटीर उद्योग देखील आहे जो उदरनिर्वाहासाठी रोलिंग बीडी (हात-रोल केलेली भारतीय सिगारेट) बनवतात.^[१६]

लोकसंख्याशास्त्र

कामाठीपुरा अंदाजे १४ गल्ल्यांमध्ये विभागलेला आहे आणि कामगारांच्या प्रादेशिक पार्श्वभूमीनुसार विभागलेला आहे. बहुतांश कामगार इतर भारतीय राज्यांतून आलेले आहेत.^[१७] क्षेत्रांमध्ये थोडासा परस्परसंवाद आहे, ज्यामुळे सामाजिक संस्थांना त्यांना चळवळ किंवा संघात संघटित करणे कठीण होते. पुढे, जनमताचा अभाव, त्यांच्याबद्दल सहानुभूती असलेले राजकीय नेतृत्व किंवा सामाजिक कार्यकर्तृत्वाचा अभाव म्हणजे युनियन्स तयार करणे कठीण आहे.

२००७ मध्ये या भागात ५५,९३६ मतदार होते, त्यापैकी सुमारे १५,००० मुस्लिम, ६,५०० तेलुगु आणि उर्वरित मराठी आणि उत्तर भारतीय आहेत.^[१८]

चित्रदालन

संदर्भ

^ "Beyond brothels: How real estate and online sites are changing red light areas". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 29 April 2017.
^ Nadar, Ganesh (December 10, 2014). "'They said my husband had sold me'". Rediff.com. July 7, 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. In 1992, the Bombay Municipal Corporation recorded 50,000 sex workers in Kamathipura. By 2009, there were only 1,600 sex workers; many had migrated to other areas in Maharashtra.
^ "Maharashtra government pushes for revamp of Mumbai's Kamathipura area". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 6 January 2018. 16 December 2018 रोजी पाहिले.
^ "Kamathipura". Mumbai Pages.
^ "Bellasis Road". Mumbai Pages, TIFR. 22 July 1997.
^ "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
^ "Kamathipura (Kamatipura): Mumbai/Bombay pages". theory.tifr.res.in. 2025-01-16 रोजी पाहिले.
^ "Horrors of India's brothels documented". BBC News (इंग्रजी भाषेत). 2013-11-23. 2025-01-16 रोजी पाहिले.
^ Tindall, Gillian (1992). City of Gold: The Biography of Bombay. Penguin Books. ISBN 9780140095005.
^ Fischer-Tiné, Harald; Framke, Maria, eds. (2021). Routledge Handbook of the History of Colonialism in South Asia. Taylor & Francis. ISBN 9780429774690.
^ Tambe, Ashwini; Fischer-Tiné, Harald, eds. (19 August 2008). The Limits of British Colonial Control in South Asia: Spaces of Disorder in the Indian Ocean Region. Volume 50 of Routledge Studies in the Modern History of Asia. Routledge. ISBN 9781134055272.
^ "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
^ "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.
^ "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
^ "Prostitution beckons India's former bar girls" (इंग्रजी भाषेत). San Francisco Chronicle. 26 March 2006.
^ "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.
^ "Dancing in the dark". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). Chennai, India. 20 July 2013.
^ "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.

[1] "Beyond brothels: How real estate and online sites are changing red light areas". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 29 April 2017.

[2] Nadar, Ganesh (December 10, 2014). "'They said my husband had sold me'". Rediff.com. July 7, 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. In 1992, the Bombay Municipal Corporation recorded 50,000 sex workers in Kamathipura. By 2009, there were only 1,600 sex workers; many had migrated to other areas in Maharashtra.

[hindustantimes-3] "Maharashtra government pushes for revamp of Mumbai's Kamathipura area". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 6 January 2018. 16 December 2018 रोजी पाहिले.

[mum-4] "Kamathipura". Mumbai Pages.

[5] "Bellasis Road". Mumbai Pages, TIFR. 22 July 1997.

[toi2008-6] "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.

[7] "Kamathipura (Kamatipura): Mumbai/Bombay pages". theory.tifr.res.in. 2025-01-16 रोजी पाहिले.

[8] "Horrors of India's brothels documented". BBC News (इंग्रजी भाषेत). 2013-11-23. 2025-01-16 रोजी पाहिले.

[9] Tindall, Gillian (1992). City of Gold: The Biography of Bombay. Penguin Books. ISBN 9780140095005.

[10] Fischer-Tiné, Harald; Framke, Maria, eds. (2021). Routledge Handbook of the History of Colonialism in South Asia. Taylor & Francis. ISBN 9780429774690.

[11] Tambe, Ashwini; Fischer-Tiné, Harald, eds. (19 August 2008). The Limits of British Colonial Control in South Asia: Spaces of Disorder in the Indian Ocean Region. Volume 50 of Routledge Studies in the Modern History of Asia. Routledge. ISBN 9781134055272.

[toi2012-12] "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.

[dna2007-13] "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.

[toi2011-14] "Red light district swaps sin for skyscrapers". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 28 November 2009. 9 September 2013 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.

[sfg-15] "Prostitution beckons India's former bar girls" (इंग्रजी भाषेत). San Francisco Chronicle. 26 March 2006.

[dna2008-16] "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.

[17] "Dancing in the dark". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). Chennai, India. 20 July 2013.

[dna2009-18] "Beedi workers look for saviour" (इंग्रजी भाषेत). Daily News and Analysis. 25 January 2007.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]