शेवटची संधी पर्यटन

शेवटचे संधी पर्यटन हा एक अत्यंत संवेदनशील प्रवासाचा प्रकार आहे, हवामान बदलामुळे पृथ्वीवरील नैसर्गिक सौंदर्याचा एक मोठा भाग हळूहळू नाहीसा होत आहे. त्यामुळेच शेवटचे संधी पर्यटन (लास्ट चान्स टुरिझम) हा ट्रेंड वाढताना दिसत आहे. ज्यामध्ये लोक त्या ठिकाणांना भेट देतात जे नैसर्गिक, सांस्कृतिक किंवा हवामान बदलांमुळे लवकरच नष्ट होण्याच्या किंवा मोठ्या प्रमाणात बदल होण्याच्या स्थितीत आहेत.

उदाहरणार्थ, आर्क्टिकमधील वितळणारे हिमनग, धोक्यात आलेली प्रवाळभित्ती किंवा अतिवृष्टीमुळे नष्ट होणारी जंगलं ही ठिकाणे आहेत, जिथे लोक अशा जागांना शेवटच्या क्षणी पाहण्यासाठी जातात, या पर्यटनाला "शेवटचे संधी" असे नाव यासाठी दिले जाते कारण हे पर्यटकांना त्या ठिकाणांचे सौंदर्य पाहण्याची शेवटची संधी म्हणून समजले जाते, कारण भविष्यात ही ठिकाणे अस्तित्वात राहणार नाहीत किंवा ती पूर्णपणे बदलली जाऊ शकतात.

वर्ल्ड ट्रॅव्हल अँड टुरिझम कौन्सिलच्या २०२१ च्या अहवालानुसार, प्रवासामुळे एकूण जागतिक हरितगृह वायू उत्सर्जनाच्या सुमारे ८ ते ११ टक्के योगदान मिळते. उपरोधिकपणे, अशा धोक्यात आलेल्या ठिकाणांना बघण्यासाठी प्रवास करणारे प्रवासी स्वतःच त्या बदलांना गती देत आहेत, ज्यामुळे ती ठिकाणे नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत.

लोकप्रिय शेवटचे संधी पर्यटनस्थळे

---

1. अंटार्क्टिका- हवामान बदलामुळे हे स्वच्छ वातावरण वेगाने प्रभावित होत आहे, बर्फ वितळत आहे आणि वन्यजीव संकटात आहेत. सध्या भेट दिल्यास, एक अद्वितीय पर्यावरण प्रणाली पाहता येऊ शकते जी भविष्यात टिकणार नाही.
2. मालदीव- या सुंदर बेटांना वाढणाऱ्या समुद्र पातळीमुळे आणि हवामान बदलामुळे नष्ट होण्याचा धोका आहे, त्यामुळे अनेक लोक अद्याप अस्तित्वात असताना ती पाहण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
3. गॅलापागोस बेटे, (इक्वाडोर)- वाढत्या पर्यटन आणि पर्यावरणीय बदलांमुळे या बेटांवरील अद्वितीय प्रजाती धोक्यात आल्या आहेत, त्यामुळे त्या अद्याप टिकून असताना भेट देणे महत्त्वाचे आहे.
4. व्हेनिस, (इटली)- वाढत्या समुद्र पातळी आणि वारंवार होणाऱ्या पूरांमुळे या ऐतिहासिक शहराला धोका आहे, त्यामुळे त्याच्या अनोख्या सौंदर्याचा अनुभव घेण्यासाठी वेळेची शर्यत सुरू आहे.
5. माचू पिचू, (पेरू)- वाढते पर्यटन आणि पर्यावरणीय ताणामुळे या प्राचीन स्थळावर परिणाम होत आहे, त्यामुळे ते अद्याप प्रवेशयोग्य असताना त्याची भव्यता अनुभवणे गरजेचे आहे.
6. ग्रेट बॅरियर रीफ, (ऑस्ट्रेलिया)- प्रवाळ फुलण्याची प्रक्रिया आणि पर्यावरणीय हानीमुळे हे प्रतिष्ठित रीफ धोक्यात आहे, त्यामुळे त्याचे सौंदर्य अजून अस्तित्वात असताना पाहणे आवश्यक आहे.
7. हिमालय, (भारत/ नेपाळ/ तिबेट)- जगातील काही सर्वोच्च शिखरांना समाविष्ट करणारा हिमालय, ज्यात माउंट एव्हरेस्ट देखील आहे, हे ट्रेकर्स आणि साहसी प्रवाशांसाठी आकर्षक ठिकाण आहे. परंतु, या भागाला काही मोठ्या संकटांचा सामना करावा लागत आहे, ज्यामुळे त्याच्या भौगोलिक आणि सांस्कृतिक वारश्यावर परिणाम होऊ शकतो.
8. अमेझॉन जंगल- अमेझॉनचे जंगल हे पृथ्वीवरील सर्वात मोठे वर्षावन आहे, परंतु वृक्षतोड, वनीकरण आणि हवामान बदल यामुळे याच्या अस्तित्वावर संकट आहे. या जंगलाच्या नैसर्गिक सौंदर्याचा आणि जैवविविधतेचा आनंद लुटण्यासाठी पर्यटक शेवटच्या क्षणी भेट देत आहेत.
9. धोक्यात असलेली प्रवाळभित्ती- समुद्राच्या तापमानातील वाढ आणि प्रदूषणामुळे प्रवाळभित्ती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत. पर्यटक हे बघण्यासाठी जलतरण करताना "ग्रेट बॅरियर रीफ" सारख्या ठिकाणी जातात, जे लवकरच मरू शकते किंवा त्याचा रंग बदलू शकतो.

याचा परिणाम काय आहे?

जेवढे अधिक आपण निसर्गाचे चमत्कार नष्ट होण्यापूर्वी पाहण्याची घाई करतो, तेवढे आपण त्यांना अधिक वेगाने विनाशाच्या दिशेने ढकलत असतो. वितळणाऱ्या हिमनगांना किंवा मरत असलेल्या जंगलांना पाहण्याची तीव्र इच्छा असलेल्या प्रवाशांना भविष्याची चिंता वाटू लागते.

पर्यावरणीय आणि सामाजिक

पर्यटनाचा तात्पुरता फायदा म्हणजे लोकांना निसर्गाची जवळून ओळख होते, परंतु या पर्यटनामुळे त्या ठिकाणांच्या संवर्धनावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. लोकांची वाढलेली उपस्थिती आणि पर्यटनामुळे;

• पर्यावरणीय ताण- जास्त पर्यटकांमुळे अशा ठिकाणांवरील नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ताण वाढतो. उदाहरणार्थ, खाण्याच्या आणि राहण्याच्या सोयीसुविधांमुळे पर्यावरणाला अधिक हानी पोहोचते.
• वन्यजीव आणि निसर्गावर विपरीत परिणाम- शेवटचे संधी पर्यटनामुळे वन्यजीवांच्या अधिवासावर परिणाम होतो. मोठ्या संख्येने लोक आल्यामुळे तेथील वन्यजीव विस्थापित होऊ शकतात आणि त्यांचा जीवनचक्र बिघडू शकतो.

• नैतिक प्रश्न- पर्यावरणासाठी धोकादायक असलेल्या ठिकाणी पर्यटनाला चालना देणे नैतिकदृष्ट्या योग्य आहे का, हा मोठा प्रश्न उपस्थित होतो. काही वेळा हे पर्यटन त्या ठिकाणांच्या नाशाला अधिक गती देऊ शकते.

आयपीसीसीच्या (IPCC) ताज्या अहवालानुसार, शतकाच्या अखेरीपर्यंत हिमनगांचा ८०% भाग गमावला जाऊ शकतो आणि २०५० पर्यंत ९०% पेक्षा जास्त प्रवाळ फुलण्याची प्रक्रिया होऊ शकते.

ही संख्या फक्त भीतीदायक अंदाज नाहीत; ती एक जाणीव जागृती आहे. परंतु हे प्रवास खरोखर काय दर्शवतात, असा विचार मनात येतो. आपण फक्त क्षणिक सौंदर्य पकडत आहोत का, तर आपल्या क्रियाकलापांमुळे त्याचा नाश अधिकच वेगाने होत आहे? या क्षणांचा पाठलाग करताना, आपण आपल्या स्वतःच्या विनाशाचे साक्षीदार होतो.

हे थांबेल का?

या पर्यटनाचे समर्थक अशा समुदायांसाठी पर्यटनाचे फायदे सांगतात ज्यांना आर्थिक मदतीची गरज असते. द टाइम्स ने दिलेल्या माहितीनुसार, २०१९ मध्ये जागतिक पर्यटन उद्योगाने ३३३ दशलक्ष नोकऱ्यांना आधार दिला, आणि जगातील अंदाजे एक-सहाव्या लोकसंख्येचा उदरनिर्वाह त्या उत्पन्नावर अवलंबून होता.

तसेच, पर्यावरणीय स्थळांना भेट दिल्यामुळे लोकांना त्यांच्या स्वतःच्या पर्यावरणीय परिणामांची जाणीव होण्याची शक्यता आहे, असे पुरावे आहेत. २०२२ मध्ये मेअर द ग्लेस ला भेट देणाऱ्या पर्यटकांवरील अभ्यासात, ८०% लोकांनी सांगितले की ते "पर्यावरण आणि त्याचे रक्षण कसे करावे याबद्दल अधिक शिकण्याचा प्रयत्न करतील." तसेच ८२% लोक म्हणाले की, जर हिमनगांचे रक्षण होणार असेल तर ते त्यांना भेट देणे थांबवतील, तर ७७% लोकांनी त्यांचे पाणी आणि ऊर्जा वापर कमी करण्याचे आश्वासन दिले.

या अभ्यासामागील संशोधकांचे मत आहे की निसर्गावर आधारित पर्यटन पर्यटकांच्या पर्यावरणपूरक वर्तन स्वीकारण्याच्या हेतूंना स्पष्ट करण्यात मदत करू शकते, परंतु पर्यटक हे हेतू पूर्ण करतात का हे पाहण्यासाठी अधिक संशोधनाची गरज आहे.

उपाय

शेवटचे संधी पर्यटन हा एक आकर्षक परंतु गंभीर पर्यटनाचा प्रकार आहे, ज्यामुळे पर्यटकांना नैसर्गिक सौंदर्याचा अनुभव घेण्याची शेवटची संधी मिळते, पण यामुळे त्या ठिकाणांचा नाश आणखी वेगाने होऊ शकतो. म्हणूनच, शाश्वत आणि जबाबदारीने पर्यटनाला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून निसर्ग आणि पर्यावरणाचे संरक्षण केले जाऊ शकेल.

परिणामांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी काही उपायांचा अवलंब केला जात आहे. यामध्ये ठिकाणांच्या संवर्धनासाठी निधी उभारणे, पर्यावरणीय शिक्षण देणे, आणि जबाबदारीने पर्यटन करणे यांचा समावेश आहे. शाश्वत पर्यटन हा एक उपाय आहे, ज्यामध्ये पर्यटकांना त्या ठिकाणांचे संवर्धन कसे करावे याबाबत माहिती दिली जाते आणि पर्यावरणाच्या रक्षणाला प्राधान्य दिले जाते.