भौतिकोपचार शास्त्र

भौतिकोपचारशास्त्र हे आधुनिक चिकित्सेशी संबंधित आरोग्य व्यवसायांपैकी एक आहे. भौतिक चिकित्सकांद्वारे शारीरिक तपासणी, निदान, रोगनिदान, रुग्णांना व्याधीविषयी महिती देणे , शारीरिक हस्तक्षेप, पुनर्वसन, रोग प्रतिबंधक आणि आरोग्य संवर्धनाद्वारे आरोग्यास प्रोत्साहन देणे, देखरेख करणे किंवा पुनर्संचयित केले जाते. सदर आरोग्यदाते 'भौतिकोपचार तज्ञ ' 'भौतिकोपचारशास्त्र तज्ञ ' म्हणून ओळखले जातात.

रुग्णांच्या देखरेखी व्यतिरिक्त, भौतिकोपचाराच्या इतर पैलूंमध्ये संशोधन, शिक्षण, सल्लामसलत आणि आरोग्य प्रशासन यांचा समावेश होतो. भौतिकोपचार ही प्राथमिक काळजी उपचार म्हणून किंवा इतर वैद्यकीय सेवांच्या सोबत किंवा संयोगाने प्रदान केली जाते. युनायटेड किंग्डम सारख्या काही देशांमध्ये, भौतिकोपचार तज्ञ औषधे लिहून देण्याचा अधिकार आहे.

एखादा आजार किंवा दुखापतींना एखाद्या व्यक्तीच्या दैनंदिन जीवनात हालचाल करण्याची आणि कार्यात्मक क्रियाकलाप करण्याची क्षमता मर्यादित करते,भौतिकोपचार पद्धतीमध्ये त्याची वर्गवारी व मर्यादित क्षमतांचे मुल्याकंन केले जाते. भौतिकोपचार तज्ञांना निदानापर्यंत पोहोचण्यासाठी आणि व्यवस्थापन योजना स्थापित करण्यासाठी व्यक्तीचा इतिहास आणि शारीरिक तपासणी वापरतात आणि आवश्यक असल्यास, एक्स-रे, सीटी-स्कॅन किंवा एमआरआय निष्कर्षांसारख्या प्रयोगशाळा आणि इमेजिंग अभ्यासांचे परिणाम समाविष्ट करतात. इलेक्ट्रोडायग्नोस्टिक चाचणी (उदा., इलेक्ट्रोमायोग्राम आणि मज्जातंतू वहन वेग चाचणी) देखील वापरली जाऊ शकते. भौतिकोपचार व्यवस्थापनामध्ये सामान्यतः विशिष्ट व्यायाम, मॅन्युअल थेरपी आणि हाताळणी, यांत्रिक उपकरणे जसे की ट्रॅक्शन, इलेक्ट्रोफिजिकल पद्धती ज्यामध्ये उष्णता, थंड , वीज, ध्वनी लहरी, किरणोत्सार, सहाय्यक उपकरणे, कृत्रिम अवयव, ऑर्थोसेस आणि इतर यांचा समावेश असतो. त्यासोबतच भौतिकोपचार तज्ञ निरोगी आणि अधिक सक्रिय जीवनशैलीसाठी फिटनेस आणि वेलनेस-देणारं कार्यक्रम विकसित करून, गतिशीलता कमी होण्याआधीच कार्यक्षम क्षमता विकसित करण्यासाठी, देखरेख करण्यासाठी आणि पुनर्संचयित करण्यासाठी सेवा प्रदान करून व्यक्तींसोबत काम करतात. वृद्धत्व, दुखापत, रोग किंवा पर्यावरणीय घटकांमुळे शरिराची कमी झालेली हालचाल किंवा कमी झालेली कार्यक्षमता वृद्धीचा उपचार पद्धतीत समावेश आहे. दिनचर्येतील आवश्यक कृती सहजरित्या करता येणे हे भौतिकोपचाराचे केंद्रस्थान आहे. भौतिकोपचार ही एक व्यावसायिक शिक्षण शाखा आहे ज्यामध्ये अस्थिरोग, हृद्यरोग्-फुफ्पुसाचे आजार,मेंदू व चेतासंस्थेचे आजार, अंतःस्रवी ग्रंथींचे आजार, मैदानी खेळांतील दुखापती, वृद्धत्प काळातील आजार व सुश्रुता, बालरोग, महिलांचे आरोग्य, जखमांची काळजी आणि इलेक्ट्रोमायोग्राफी यासह अनेक वैशिष्ट्ये आहेत . मज्जासंत्थेशी निगडीत विकारांचे पुनर्वसन म्हणून एक वेगाने उदयास येणारे क्षेत्र आहे. खाजगी मालकीचे भौतिकोपचार दवाखाने, बाह्यरुग्ण दवाखाने पुनर्वसनासंबंधीत रुग्णालये सुविधा, खाजगी घरे, शिक्षण आणि संशोधन केंद्रे, शाळा, धर्मशाळा, औद्योगिक कारखाने, विविध व्यावसायिक ठिकाणे (उदा. खाणी, कुकुटपालन केंद्रे, इ.) , फिटनेस केंद्रे आणि क्रीडा प्रशिक्षण सुविधा, व्यायामशाळा आणि क्रीडा प्रशिक्षण केंद्रे यांसारख्या अनेक ठिकाणी भौतिकोपचार तज्ञ कार्यरत असतात.

भौतिकोपचार तज्ञ हे आरोग्य विमा , आरोग्य सेवा प्रशासन आणि आरोग्य सेवा अधिकारी यासारख्या गैर-रुग्ण काळजी भूमिकांमध्ये देखील कार्य करतात. भौतिकोपचार तज्ञ वैद्यकीय-कायदेशीर क्षेत्रात तज्ञ म्हणून काम करतात, समवयस्क पुनरावलोकन करतात आणि स्वतंत्र वैद्यकीय तपासणी करतात.

देशानुसार या विषयाचे शिक्षण मोठ्या प्रमाणात बदलते. शिक्षणाचा कालावधी काही देशांत फारसा औपचारिक शिक्षण नसलेल्या देशांपासून ते इतरांना डॉक्टरेट पदवी आणि पोस्ट-डॉक्टरेट रेसिडेन्सी आणि फेलोशिप आहेत.

इतिहास

हिप्पोक्रेट्स आणि नंतर गॅलेन सारखे चिकित्सक हे ४६० मधील लोकांवर उपचार करण्यासाठी मसाज, मॅन्युअल थेरपी तंत्र आणि हायड्रोथेरपीचे समर्थन करणारे भौतिकोपचार शास्त्राचे पहिले अभ्यासक होते असे मानले जाते. इ.स.पू. अठराव्या शतकात अस्थिरोगशास्त्राच्या विकासानंतर, भौतिकोपचार शास्त्रामधील नंतरच्या घडामोडीप्रमाणेच सांध्याच्या पद्धतशीर व्यायामाद्वारे गाउट आणि तत्सम रोगांवर उपचार करण्यासाठी जिम्नॅस्टिकन सारखी मशीन विकसित करण्यात आली.

पेर हेन्रिक लिंग यांनी मॅनिपुलेशन आणि व्यायामासाठी १८१३ मध्ये रॉयल सेंट्रल इंस्टिट्यूट ऑफ जिम्नॅस्टिक्स (RCIG) ची स्थापना केली. एक व्यावसायिक गट म्हणून वास्तविक भौतिकोपचाराची सर्वात जुनी दस्तऐवजीकरणाची उत्पत्ती व "स्वीडिश जिम्नॅस्टिक्सचे जनक" असे त्यांना संबोधले जाते. २०१४ पर्यंत, भौतिकोपचार तज्ञांसाठी स्वीडिश शब्द suk gymnast = आजारी असलेल्यांसाठी जिम्नॅस्टिकमध्ये सामील असलेला कोणीतरी होता, परंतु नंतर शीर्षक बदलून fysioterapeut (फिजिओथेरपिस्ट), हा शब्द इतर स्कॅन्डिनेव्हियन देशांमध्ये वापरला गेला. १८८७ मध्ये, स्वीडनच्या नॅशनल बोर्ड ऑफ हेल्थ अँड वेलफेअरने ला अधिकृत नोंदणी दिली. इतर देशांनी लवकरच त्याचे अनुसरण केले. १८९४ मध्ये, ग्रेट ब्रिटनमधील चार परिचारिकांनी चार्टर्ड सोसायटी ऑफ फिजिओथेरपीची स्थापना केली. १९१३ मध्ये न्यू झीलंडमधील ओटागो विद्यापीठातील फिजिओथेरपी स्कूल, आणि युनायटेड स्टेट्स १९१४ पोर्टलॅंड, ओरेगॉन येथील रीड कॉलेज, ज्यांनी "पुनर्रचना सहाय्यक" पदवी प्राप्त केली. व्यवसायाच्या सुरुवातीपासून, स्पाइनल मॅनिपुलेटिव्ह थेरपी ही भौतिकोपचार पद्धतीचा एक घटक आहे.

१९व्या शतकाच्या अखेरीस जागतिक स्तरावर परिणाम झालेल्या घटनांमुळे आधुनिक भौतिकोपचार पद्धतीची स्थापना करण्यात आली, आता भौतिकोपचार पद्धतीमध्ये जलद प्रगतीची गरज होती. ह्या दरम्यान अमेरिकन ऑर्थोपेडिक सर्जनने अपंग मुलांवर उपचार करण्यास सुरुवात केली आणि शारीरिक शिक्षण आणि उपचारात्मक व्यायामासाठी प्रशिक्षित महिलांना कामावर ठेवण्यास सुरुवात केली. १९१६ च्या पोलिओच्या उद्रेकादरम्यान हे उपचार लागू केले गेले आणि पुढे प्रोत्साहन दिले गेले. पहिल्या महायुद्धादरम्यान, जखमी सैनिकांसोबत काम करण्यासाठी आणि शारीरिक कार्य पुनर्संचयित करण्यासाठी महिलांची भरती करण्यात आली आणि भौतिकोपचार पद्धतीचे क्षेत्र संस्थात्मक करण्यात आले. १९१८ मध्ये "पुनर्रचना सहाय्यक" हा शब्द भौतिकोपचार पद्धतीचा वापर करणाऱ्या व्यक्तींसाठी वापरला गेला. पहिले महायुद्ध सुरू झाल्यानंतर वॉशिंग्टन, डीसी येथील वॉल्टर रीड आर्मी हॉस्पिटलमध्ये भौतिकोपचार पद्धतीची पहिली शाळा स्थापन करण्यात

. संशोधनाने भौतिकोपचार पद्धती चळवळ उत्प्रेरित केली. पहिले भौतिकोपचार संशोधन युनायटेड स्टेट्समध्ये मार्च 1921 मध्ये "द पीटी रिव्ह्यू" मध्ये प्रकाशित झाले. त्याच वर्षी, मेरी मॅकमिलनने अमेरिकन महिला भौतिकोपचार तज्ञ संघटना (आता अमेरिकन फिजिकल थेरपी असोसिएशन (एपीटीए) म्हणले जाते) आयोजित केली. १९२४ मध्ये, जॉर्जिया वार्म स्प्रिंग्स फाउंडेशनने पोलिओवर उपचार म्हणून भौतिकोपचार पद्धतीचा दावा करून या क्षेत्राला प्रोत्साहन दिले. १९४० च्या दशकातील उपचारांमध्ये प्रामुख्याने व्यायाम, मालिश आणि कर्षण यांचा समावेश होता. १९५० च्या दशकाच्या सुरुवातीस, विशेषतः ब्रिटिश कॉमनवेल्थ देशांमध्ये, मणक्याचे आणि टोकाच्या सांध्यातील (उदा. कोपर, मनगट,गुडघा,घोटा, इ.)हाताळणीच्या विशिष्ट प्रक्रियेचा सरार्स वापर होऊ लागला. पोलिओ लस विकसित झाल्याच्या सुमारास, संपूर्ण उत्तर अमेरिका आणि युरोपमधील रुग्णालयांमध्ये भौतिकोपचार तज्ञ ही बाब सर्वपरिचित झाली. १९५० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात, भौतिकोपचार तज्ञ इस्पितळाशी आधारित उपचाराच्या पलीकडे बाह्यरुग्ण अस्थिरोग दवाखाने, सार्वजनिक शाळा, महाविद्यालये/विद्यापीठे आरोग्य-केंद्रे, वयोवृद्धांशी निगडीत (कुशल सुश्रुता सुविधा), पुनर्वसन केंद्रे आणि वैद्यकीय केंद्रांकडे जाऊ लागले. १९७४ मध्ये अमेरिका संघराज्यात भौतिकोपचार पद्धतीमध्ये वैशिष्ट्यपूर्ण वेगळा विभाग झाला, ज्यामध्ये अस्थिरोगामध्ये तज्ञ असलेल्या भौतिकोपचार तज्ञांसाठी एपीटीए( APTA)चा अस्थिरोग विभाग तयार करण्यात आला. त्याच वर्षी, इंटरनॅशनल फेडरेशन ऑफ ऑर्थोपेडिक मॅनिपुलेटिव्ह फिजिकल थेरपिस्टची स्थापना झाली, ज्यामुळे तेव्हापासून जगभरात मॅन्युअल थेरपी(भौतिकोपचार पद्धतीचा एक भाग)ला पुढे नेण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

शिक्षण

भौतिकोपचार पद्धतीच्या प्रदात्यांसाठी शैक्षणिक निकष राज्य-राज्य आणि देश-देशानुसार आणि व्यावसायिक जबाबदारीच्या विविध स्तरांमध्ये बदलतात. बहुतेक अमेरिका संघराज्यात फिजिकल थेरपी प्रॅक्टिस अ‍ॅक्ट आहेत जे भौतिकोपचार तज्ञ (PT) आणि भौतिकोपचार तज्ञ सहाय्यक (PTA) या दोघांना ओळखतात आणि काही अधिकार क्षेत्र भौतिकोपचार तंत्रज्ञ (PT Techs) किंवा सहाय्यकांना देखील ओळखतात. बऱ्याच देशांमध्ये परवाना देणारी संस्था आहेत ज्यात भौतिकोपचार तज्ञ स्वतंत्र व्यावसायिक म्हणून सराव सुरू करण्यापूर्वी त्यांचे सदस्य असणे आवश्यक आहे.

रोजगार

उत्तर अमेरिकेतील भौतिकोपचार -संबंधित नोकऱ्यांनी अलीकडच्या वर्षांत झपाट्याने वाढ दर्शविली आहे, परंतु रोजगार दर आणि सरासरी वेतन भिन्न देश, राज्ये, प्रांत किंवा प्रदेशांमध्ये लक्षणीयरीत्या बदलू शकतात. २०१३ च्या एका अभ्यासात असे नमूद केले आहे की ५६.४% फिजिकल थेरपिस्ट त्यांच्या नोकऱ्यांबद्दल जागतिक स्तरावर समाधानी होते. पगार, कामातील स्वारस्य आणि नोकरीतील पूर्तता हे कामातील समाधानाचे महत्त्वाचे प्रेडिक्टर आहेत. एका पोलिश अभ्यासात, भौतिकोपचार तज्ञांमध्ये जॉब बर्नआउट वाढलेली भावनिक थकवा आणि वैयक्तिक यशाची भावना कमी झाल्यामुळे प्रकट होते. प्रौढांसोबत काम करणाऱ्या आणि हॉस्पिटलमध्ये काम करणाऱ्या भौतिकोपचार तज्ञांमध्ये भावनिक थकवा लक्षणीयरीत्या जास्त असतो. बर्नआउट वाढवणाऱ्या इतर घटकांमध्ये हॉस्पिटल सेटिंगमध्ये काम करणे आणि १५ ते १९ वर्षे ज्येष्ठता असणे समाविष्ट आहे.

खेळ

शारीरिक थेरपिस्ट मनोरंजन, अर्ध-व्यावसायिक (पेड) आणि व्यावसायिक (पूर्ण-वेळ रोजगार) सहभागींसह क्रीडापटूंच्या काळजी आणि आरोग्यामध्ये जवळून गुंतलेले असतात. सरावाच्या या क्षेत्रामध्ये ५ मुख्य श्रेणींमध्ये ऍथलेटिक इजा व्यवस्थापन समाविष्ट आहे:

1. तीव्र काळजी - प्रारंभिक दुखापतीचे मूल्यांकन आणि निदान;
2. उपचार - उपचारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी तज्ञांच्या सल्ल्याचा आणि तंत्रांचा वापर;
3. पुनर्वसन - खेळात पूर्ण परतण्यासाठी प्रगतीशील व्यवस्थापन;
4. प्रतिबंध - थेट परिणाम म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कमतरतेची ओळख आणि पत्ता, किंवा दुखापतीचे पूर्वसूचक म्हणून कार्य करणे, जसे की हालचालींचे मूल्यांकन
5. शिक्षण – इजा रोखण्यासाठी किंवा व्यवस्थापनात मदत करण्यासाठी वैयक्तिक ऍथलीट्स, संघ किंवा क्लबमध्ये तज्ञांचे ज्ञान सामायिक करणे

व्यावसायिक क्रीडा संघांसाठी काम करणाऱ्या शारीरिक चिकित्सकांकडे त्यांच्या राष्ट्रीय नोंदणी संस्थेद्वारे जारी केलेले विशेष क्रीडा प्रमाणपत्र असते. खेळाच्या वातावरणात सराव करणारे बहुतेक शारीरिक थेरपिस्ट सहयोगी क्रीडा औषध कार्यक्रमांमध्ये देखील सक्रिय असतात (हे सुद्धा पहा: ऍथलेटिक प्रशिक्षक ).