स्वदेशी चळवळ
स्वदेशी चळवळ हा भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीचा एक भाग होता आणि ज्यमुळे भारतीय राष्ट्रवादाच्या विकासास हातभार लागला.[१] १९०६ मध्ये बंगालच्या फाळणीला विरोध करणाऱ्या भारतीय नागरिकांनी सुरू केलेली ही चळवळ ब्रिटीश राजवटीविरुद्धची सर्वात यशस्वी चळवळ होती. स्वदेशीवर महात्मा गांधींचा भर होता, ज्यांनी याचे वर्णन स्वराज्याचे सार असे केले. ही बंगालमधील सर्वात महत्त्वाची चळवळ होती आणि आंध्र प्रदेशात वंदे मातरम चळवळ म्हणून ओळखली जात होती. १९११ मध्ये हे आंदोलन संपले.
बंगालचे विभाजन करण्याचा सरकारचा निर्णय डिसेंबर १९०३ मध्ये झाला. या विभाजनाचे अधिकृत कारण असे होते की ७.८ कोटी लोकसंख्या असलेली बंगाल प्रशासासाठी खूपच मोठी होती; तथापि खरे कारण ते होते की हे बंडाचे केंद्र होते आणि कंपनीचे अधिकारी हा विरोध नियंत्रित करू शकले नाहीत (जे त्यांना वाटले की ते संपूर्ण भारतभर पसरेल). बंगाल प्रांत धर्माच्या मुद्द्यावर विभागले गेले; पश्चिमी अर्धा भाग प्रामुख्याने हिंदू असेल आणि पूर्वार्ध हा मुख्यतः मुस्लिम असेल. या फाटा आणि जिंकण्याच्या रणनीतीने स्वदेशी चळवळीला उधाण आले.[२]
व्युत्पत्ती[संपादन]
स्वदेशी म्हणजे दोन संस्कृत शब्दांचे संयोजन ( सांधी ): स्व ("स्वतः" किंवा "स्वतःचे") आणि देश . स्वदेशी हे एक विशेषण आहे ज्याचा अर्थ "स्वतःच्या देशाचा" आहे.[३]
इतिहास[संपादन]
- १८५०-१९०४: दादाभाई नौरोजी, गोपाळ कृष्ण गोखले, महादेव गोविंद रानडे, बाळ गंगाधर टिळक, जी.व्ही. जोशी आणि भस्वत के. निगोनी यांनी भारतीय राष्ट्रवादाचा प्रचार करण्यासाठी (प्रथम स्वदेशी चळवळ) आयोजन करण्यास सुरुवात केली.[२]
- १९०५-१९१७: बंगालच्या विभाजनास विरोध म्हणून चळवळीने विरोध केला, ज्याला लॉर्ड कर्झन यांनी आदेश दिले होते.
- १९१८-१९४७: महात्मा गांधींनी या चळवळीला आणखीनच आकार दिला आणि त्यामुळे ब्रिटीशांच्या राजवटीतून भारतीय स्वातंत्र्य मिळालं.
[४] १८७१-१८७२ च्या चळवळीने बंगाली व इतर भारतीयांना ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लढा देण्यास प्रेरित केल्यामुळे शीख नामधारी पंथाच्या रामसिंह कुका यांना [४] स्वदेशी चळवळ विकसित करण्याचे श्रेयही दिले जाते.[५] कुका यांनी नामधार्यांना फक्त भारतीय कपडे घालून परदेशी वस्तूंवर बहिष्कार घालण्याची सूचना केली.[६] ब्रिटीश कायदा आणि न्यायालये बाजूला ठेवून नामधार्यांनी लोकांच्या कोर्टात हा संघर्ष मिटविला. त्यांनी शैक्षणिक प्रणालीवर बहिष्कार टाकला कारण कुकाने मुलांना ब्रिटिश शाळांमध्ये जाण्यास मनाई केली होती.[७]
प्रभाव[संपादन]
१९९९ च्या लेखानुसार, गांधींच्या स्वदेशी या संकल्पनेवर ईएफ शुमाकर ( स्मॉल इज ब्युटीफुलचे लेखक) प्रभावित झाले.[८] ऑगस्ट २०१५ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी देशी हातमाग आणि खादी उत्पादनांना प्रोत्साहन देण्यासाठी भारतातील पहिल्या वार्षिक राष्ट्रीय हातमाग दिनानिमित्त साजरा केला. ही तारीख निवडली गेली कारण ७ ऑगस्ट १९०५ रोजी स्वदेशी चळवळीची घोषणा विदेशी माल टाळण्यासाठी व केवळ भारतीय निर्मित उत्पादने वापरण्यासाठी केली गेली.[९] सरकारच्या मेक इन इंडिया उपक्रमाचा भाग म्हणून आयुष मंत्रालयाचे राज्यमंत्री श्रीपाद नाईक यांनी २०१७ मध्ये स्वदेशी शॉपिंगला ([[लघु आणि मध्यम आकाराचे उद्योग # भारत | लघु आणि मध्यम आकाराच्या उद्योगांचे बाजार)) प्रोत्साहन दिले.[१०]
हे सुद्धा पहा[संपादन]
- कॉन्टिनेन्टल असोसिएशन
- सर्वोदय
- खादी व ग्रामोद्योग आयोग
- राष्ट्रीय चरखा संग्रहालय
- राजीव दीक्षित
- स्टँड-अप इंडिया
- स्टार्टअप इंडिया
- स्वदेशी जागरण मंच
- ऑटार्की - एक देश, राज्य किंवा समाज जो आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र आहे
- जुचे - उत्तर कोरियाचे स्वावलंबन तत्त्वज्ञान
- आत्मनिर्णय
संदर्भ[संपादन]
- ^ L. M. Bhole, Essays on Gandhian Socio-Economics, Shipra Publications, Delhi, 2000. Chapter 14: "Swadeshi: Meaning and Contemporary Relevance".
- ^ a b "History of Swadeshi Movement : Causes & Effects". Cultural India (इंग्रजी भाषेत). 2018-07-19. 2020-09-20 रोजी पाहिले.
- ^ "Swadeshi". Metta Center (इंग्रजी भाषेत). 2009-05-03. Archived from the original on 2014-10-12. 2020-10-01 रोजी पाहिले.
- ^ a b Anjan, Tara; Rattan, Saldi (2016). Satguru Ram Singh and the Kuka Movement. New Delhi: Publications Division Ministry of Information & Broadcasting. ISBN 9788123022581.
- ^ McLeod, W. H.; French, Louis (2014). Historical Dictionary of Sikhism. Rowman & Littlefield. p. 261. ISBN 9781442236011.
- ^ Clarke, Peter (2004). Encyclopedia of New Religious Movements. Oxon: Routledge. p. 425. ISBN 9781134499700.
- ^ Kaur, Manmohan (1985). Women in India's freedom struggle. Sterling. p. 76.
- ^ Weber, Thomas (May 1999). "Gandhi, Deep Ecology, Peace Research and Buddhist Economics". Journal of Peace Research. 36 (3): 349–361. doi:10.1177/0022343399036003007.
- ^ "Explained: Why is August 7 called National Handloom Day". The Indian Express. 7 August 2020.
- ^ "Ministry of AYUSH letter". 15 November 2020 रोजी पाहिले.
पुढील वाचन[संपादन]
- बंड्योपाध्याय, शेखर. प्लासी ते विभाजन - आधुनिक इतिहास आधुनिक इतिहास (2004) पीपी 248-62
- दास, एमएन इंडिया अंडर मॉर्ली अँड मिंटो: राजकारण, मागे क्रांती, क्रांती आणि सुधार (१ 64 6464)
- Gonsalves, पीटर. कपड्यांकरिता मुक्ती, गांधींच्या स्वदेशी क्रांतीचे संप्रेषण विश्लेषण, एसएजी, (२०१०)
- Gonsalves, पीटर. खादी: गांधींचे सबसर्शनचे मेगा प्रतीक, एसएजी, (२०१२)
- त्रिवेदी, लिसा. "कपड्यांचे गांधींचे राष्ट्रः होमस्पॉन आणि मॉडर्न इंडिया", इंडियाना युनिव्हर्सिटी प्रेस, (2007)
- Trivedi, Lisa N. (February 2003). "Visually Mapping the 'Nation': Swadeshi Politics in Nationalist India, 1920-1930". The Journal of Asian Studies. Association for Asian Studies. 62 (1): 11–41. doi:10.2307/3096134. JSTOR 3096134.