बालगुन्हेगार
विविध देशात किती लहान वयात केलेल्या अपराधांना गुन्हा समजायचे त्याचे वेगवेगळे कायदे आहेत. माणसाचे वय ठरविण्याच्यापा दोन पद्धती आहेत, एक क्रोनॉलॉजिकल आणि दुसरी बायॉलॉजिकल. क्रोनॉलॉजिकल म्हणजे जन्मतारखेपासून मोजायची वर्षे, आणि बायॉलॉजिकल म्हणजे व्यक्तीचे मानसिक वय. मानसिक वय हे व्यक्तीच्या शारीरिक व मानसिक क्षमतेवर आधारलेले असते. व्यक्ती ज्या परिस्थितीत आहे आणि तिची मानसिक अवस्था कशी आहे यानुसार व्यक्तीत शारीरिक बदल झालेले असतात. त्यामुळे अनेकदा लहान वयाचा माणूस प्रौढ माणसासारखा आणि त्याउलट वयाने मोठा असलेला माणूस लहान मुलासारखा वागत असतो. म्हणून लहान वयात केलेल्या गुन्ह्यासाठी गुन्हेगाराचे शारीरिक वय न घेता त्याचे मानसिक वय विचारात घ्यावे असे जगात अनेक देशांत मानले जाते. गंभीर गुन्ह्यांचा संदर्भात अपराध्याचे मानसिक वयच विचारात घ्यावे असे भारतीय वैद्यक संघटनेचे म्हणणे आहे.
मुले गुन्हेगार का बनतात? तज्ज्ञांची मते[संपादन]
- समाजशास्त्रज्ञ
समाजशास्त्रज्ञ समजतात की वय नाही तर मुलाची वागणूक अपराधाचे कारण असते. गुंडागर्दी करणे, वाईट लोकांची संगत मिळणे, अश्लील भाषेचा प्रयोग करणे, आईबापांचे न मानणे वगैरे गोष्टी मुलाला अपराधी बनवतात. सामाजिकदृष्ट्या शाळेतून पळून घरी येणे हाही अपराध समजला जातो, परंतु कायद्याच्या दृष्टीने हा अपराध नाही.
- मानववंशशास्त्रज्ञ
मानववंशशास्त्रज्ञ आणि शरीर वैज्ञानिक समजतात की अपराधाची प्रवृत्ती ही आनुवंशिक, मुलाच्या शरीररचनेनुसार आणि त्याच्या जातिधर्मावर अवलंबून असते. एकसारखी शारीरिक रचना असलेले लोक एकसारखे अपराध करतात, आणि गुन्हेगार जातींशी संबंध असलेले पिढ्यान्‌‌पिढ्या गुन्हेगार असतात. त्यांच्यामध्ये बहुतेक वेळा एकसारखीच अपराधाची प्रवृत्ती असते.
- मानसशास्त्रज्ञ
मानसशास्त्रज्ञांच्या मते अपराधी प्रवृत्ती वंशावर किंवा शरीररचनेवर अवलंबून नसते. या गोष्टींचे भावना आणि आकांक्षा यांच्याशी काहीही थेट नाते नसते. मूल ज्या वातावरणात वाढते ते वातावरणही गुन्हेगारी प्रवृत्ती असण्याचे कारण नसते. एकाच परिस्थितीत आणि एकाच कुटुंबात वाढलेले सर्व भाऊ-बहीण गुन्हेगार बनत नाहीत.
बाल-अपराध्यांना गुन्हेगार समजण्याच्या विविध देशांतील पद्धती[संपादन]
अमेरिकेत साधारणपणे १८ वषे वयाखाली व्यक्तींना किशोर समजले जाते, परंतु किशोरवयातील व्यक्तीने जर एखादा गंभीर अपराध केला असेल, तर त्याचा खटला ज्युव्हेनाईल कोर्टातून मोठ्या वयाच्या गुन्हेगारांचे खटले चालविणाऱ्या कोर्टात पाठविला जातो. अशा तथाकथित अजाण मुलांना जन्मठेपही होऊ शकते.
अमेरिकेत याबाबत विविध राज्यांत वेगवेगळे कायदे आहेत. न्यू यॉर्क, नॉर्थ व साऊथ कॅरोलिना, न्यू हॅम्प‌‌शायर आणि टेक्सास या राज्यांत १७ वर्षाहून कमी वयाच्या मुलांना किशोर समजले जाते, परंतु गंभीर अपराध्यांचा बाबतीत १६ वर्षे वयाच्या मुलालाही मोठ्या वयाच्या गुन्हेगारासारखी शिक्षा सुनावली जाते. केंटुकी प्रांतात तर १४ सालच्या मुलालाही अशा परिस्थितीत मोठ्या वयाच्या गुन्हेगारासारखी सजा दिली जाते.
इंग्लंडमध्ये १० ते १८ वर्षे वयाच्या मुलांसाठी ज्युव्हेनाईल कोर्ट आहे, तरीही १० वयापेक्षा मोठ्या वयाच्या मुलाने गंभीर गुन्हा केला तर त्याचा खटला क्राऊन कोर्टात पाठवला जातो. पूर्वी या ठिकाणीही मुलांच्या पुनर्वसनाची तरतूद होती, पण इ.स. १९९३मध्ये जेम्स बल्जर नावाच्या मुलाचा १० वयाच्या दोन मुलांनी खून केला, त्यावेळी कायद्यात बदल करण्यात आला, आणि असे खटले ज्युव्हेनाईल कोर्टात चालविणे बंद झाले.
स्कॉटलंडमध्ये १६वर्षापर्यंतच्या मुलांना किशोर समजले जाते, परंतु १२वर्षे वयाच्या मुलालाही गुन्ह्यासाठी जबाबदार समजले जाते. पूर्वी हे वय ८ वर्षे होते.
- ऑस्ट्रेलिया
ऑस्ट्रेलियाच्या राज्यघटनेप्रमाणे, १२ वर्षाच्या मुलाला सत्कर्म आणि दुष्कर्म यातील फरक समजतो. त्यामुळे अशा मुलाने वाईट काम केले तर त्याला बालगुन्हेगार न समजता सर्वसाधारण गुन्हेगारच समजले जाते. अशा गुन्हेगारांना जशी सजा मोठ्या माणसांना दिली जाते तशीच सजा दिली जाते.
जपानमध्ये २० वर्षे वयापर्यंतच्या मुलांना अजाण समजले जाते, परंतु तेथे गंभीर गुन्ह्यांसाठी याहून लहान मुलांनाही अपराधी समजले जाते. २०१०साली ऑस्ट्रेलियात १९ वर्षे वयाच्या मुलाला मृत्युदंडाची शिक्षा ठोठावली गेली होती. त्या मुलाने दोन स्त्रियांची हत्या केली होती. जपानमध्ये १२ वर्षे वयाच्या मुलाला करारमदार करण्याचा किंवा मृत्युपत्र करण्याचा अधिकार मिळतो, त्यमुळे गंभीर गुन्ह्यांसाठी १५ वर्षाच्या वयातही कडक शिक्षा होऊ शकते. तैवान, दक्षिण कोरिया आणि न्यू झीलंडमध्ये साधारणपणे असेच कायदे आहेत.
- भारत
भारतात सात वर्षे वयापेक्षा कमी वयाच्या मुलाने केलेल्या कृत्याला अपराधच समजले जात नाही. ७ ते १२ वर्षाच्या मुलाला, त्याने केलेल्या कृत्याच्या परिणामांची जाणीव नसते, या कारणाने त्याने केलेल्या अपराधाबद्दल त्याला सजा होत नाही. यानंतर १८ वर्षे वयापर्यंतच्या मुलाला किशोर समजले जाते आणि त्याच्या हातून झालेल्या गुन्ह्यासाठी त्याला बालसुधारगृहात पाठविले जाते. २०००सालापर्यंत यासाठी १६ वर्षे वयाची मर्यादा होती.