सूक्त

सूक्त म्हणजे चांगल्या पद्धतीने सांगितले गेलेले.

सूक्त म्हणजे काय?

वेदांमध्ये निसर्गातील विविध शक्तींना देवता मानले आहे. वेदांतील विशिष्ट देवतांची स्तुती करणाऱ्या ऋचांचा वा तत्सम मंत्रांचा समुच्चय म्हणजे सूक्त.

वैदिक मंत्रांचा असा विशिष्ट मंत्र-समूह जो 'एकदैवत्य' आणि 'एकार्थ' असेल, त्यालाच सूक्त म्हटले जाते.

सूक्त - व्याख्या आणि प्रकार

'बृहद्देवता' नामक ग्रंथात सूक्त शब्दाची व्याख्या पुढीलप्रमाणे केली गेली आहे.

संपूर्णं ऋषिवाक्यं तु सूक्तमित्यभिधीयते |अर्थात संपूर्ण ऋषि-वचनांना सूक्त असे संबोधतात.

'बृहद्देवता' ग्रंथात चार प्रकारच्या सूक्तांचे वर्णन केले गेले आहे.

१. देवता सूक्त - ज्यात कोणा एकाच देवतेची स्तुती केलेली असते.

२. ऋषि सूक्त - ज्यात कोणा एकाच ऋषींची स्तुती केलेली असते.

३. अर्थ सूक्त - ज्या सूक्ताच्या पठणाने सकल हेतूंची पुरती होते.

४. छंदः सूक्त - जी सूक्ते एकाच प्रकारच्या छंदात मांडली गेली आहेत.

सुक्तांची विभागणी सामान्यतः पुढील दोन प्रकारांतदेखील केली जाते,

१. क्षुद्रसूक्त - ज्यात कमीतकमी ३ ऋचा असतात.

२. महासूक्त - ज्यात ३हून अधिक ऋचा असतात.

वेदांमध्ये विविध देवतांवर केलेल्या अशा अनेक स्तुतीपर सूक्तांचा अंतर्भाव आहे.

उदाहरणार्थ -

• पुरुषसूक्त
• श्रीसूक्त
• देवीसूक्त
• रुद्रसूक्त
• श्रद्धासूक्त
• मेधासूक्त
• लक्ष्मीसूक्त
• ब्रह्मणस्पतिसूक्त
• सरस्वतीसूक्त
• नारायणसूक्त
• रात्रिसूक्त
• सूर्यसूक्त
• अग्निसूक्त
• पवमानसूक्त
• इंद्रसूक्त
• वरुणसूक्त
• उषासूक्त
• यमसूक्त
• पितृसूक्त
• पृथ्वीसूक्त
• गोसूक्त
• रोगनिवारणसूक्त
• ओषधिसूक्त
• कृषिसूक्त