जे. रॉबर्ट ऑपनहाइमर

जुलियस रॉबर्ट ऑपनहाइमर (२२ एप्रिल, इ.स. १९०४:न्यू यॉर्क, न्यू यॉर्क, अमेरिका - १८ फेब्रुवारी, इ.स. १९६७:प्रिन्सटन, न्यू जर्सी, अमेरिका) हे अमेरिकेचे भौतिकशास्त्रज्ञ होते. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान लॉस अलामोस प्रयोगशाळेचे मुख्याधिकारी असलेल्या ऑपनहाइमरना परमाणुबॉंबच्या जनकांपैकी एक मानले जाते.

हे युनिव्हर्सिटी ऑफ कॅलिफॉर्निया, बर्कली येथे प्राध्यापक होते. यांचा भाऊ फ्रॅंक ऑपनहाइमर हा सुद्धा भौतिकशास्त्रज्ञ होता.

ओपेनहाइमरने हार्वर्ड विद्यापीठात शिक्षण घेतले, जिथे त्यांनी 1925 मध्ये रसायनशास्त्रात पदवी प्राप्त केली. त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठ आणि 'गॉटिंगेन विद्यापीठात' भौतिकशास्त्राचा अभ्यास केला, जिथे त्यांनी 1927 मध्ये 'पीएचडी' प्राप्त केली. त्यांनी कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, बर्कले येथे शैक्षणिक पदे भूषवली. 'कॅलिफोर्निया इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी', आणि 'क्वांटम मेकॅनिक्स' आणि 'न्यूक्लियर फिजिक्ससह', सैद्धांतिक भौतिकशास्त्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान, त्यांना मॅनहॅटन प्रकल्पावर काम करण्यासाठी नियुक्त करण्यात आले आणि 1943 मध्ये न्यू मेक्सिकोमधील लॉस अलामोस प्रयोगशाळेचे संचालक म्हणून नियुक्त करण्यात आले, जिथे त्यांना शस्त्रे विकसित करण्याचे काम देण्यात आले. प्रकल्पाच्या यशामध्ये ओपेनहायमरचे नेतृत्व आणि वैज्ञानिक कौशल्ये महत्त्वाची ठरली. 16 जुलै 1945 रोजी ट्रिनिटी चाचणीपाहणाऱ्यांपैकी त्यांचा समावेश होता, ज्यामध्ये पहिला अणुबॉम्ब यशस्वीपणे पाडण्यात आला होता. त्यांनी नंतर टिपणी केली की या स्फोटामुळे हिंदू धर्मग्रंथ भगवद्गीतेतील शब्द त्यांच्या मनात आले: "आता मी मृत्यू, जगाचा नाश करणारा आहे." ऑगस्ट १९४५ मध्ये, जपानी शहरे हिरोशिमा आणि नागासाकी यांच्यावर युद्धात अण्वस्त्रांचा एकमेव वापर केला गेला.

युद्ध संपल्यानंतर, ओपेनहाइमर नव्याने तयार केलेल्या युनायटेड स्टेट्स अणुऊर्जा आयोगाच्या प्रभावशाली सामान्य सल्लागार समितीचे अध्यक्ष बनले. त्यांनी आण्विक ऊर्जेवर आंतरराष्ट्रीय नियंत्रणासाठी लॉबिंग केले, आण्विक प्रसार आणि सोव्हिएत युनियनबरोबर अण्वस्त्रांची शर्यत टाळली. 1949-1950 या प्रश्नावरील सरकारी चर्चेदरम्यान त्यांनी हायड्रोजन बॉम्बच्या विकासाला विरोध केला आणि त्यानंतर काही यूएस सरकार आणि लष्करी गटांचा राग भडकवणाऱ्या संरक्षण-संबंधित मुद्द्यांवर त्यांनी भूमिका घेतली. दुस-या रेड स्केरच्या वेळी, ओपेनहाइमरच्या कम्युनिस्ट पक्षाशी संबंधित लोक आणि संघटनांशी असलेल्या भूतकाळातील संघटनांसह, 1954 मध्ये बहुचर्चित सुरक्षा सुनावणीत त्याची सुरक्षा मंजुरी रद्द करण्यात आली. त्याचा थेट राजकीय प्रभाव प्रभावीपणे काढून टाकण्यात आला.त्यांनी भौतिकशास्त्रात व्याख्यान देणे, लेखन करणे आणि काम करणे सुरू ठेवले. नऊ वर्षांनंतर, राष्ट्राध्यक्ष जॉन एफ. केनेडी आणि त्यांचे राजकीय वारस लिंडन बी. जॉन्सन यांनी त्यांना एनरिको फर्मी पुरस्काराने राजकीय पुनर्वसनाचा हावभाव म्हणून सन्मानित केले. 2022 मध्ये, त्याच्या मृत्यूनंतर पंचावन्न वर्षांनी, यूएस सरकारने 1954 चा निर्णय रद्द केला आणि ओपेनहाइमरच्या निष्ठेची पुष्टी केली.

प्रारंभिक जीवन

बालपण आणि शिक्षण

जे. रॉबर्ट ओपेनहाइमर यांचा जन्म न्यू यॉर्क शहरातील एका ज्यू कुटुंबात 22 एप्रिल 1904 रोजी, चित्रकार एला फ्रीडमन आणि ज्युलियस सेलिग्मन ओपेनहायमर, एक श्रीमंत कापड आयातदार यांच्या पोटी झाला होता. ज्युलियसचा जन्म प्रशिया राज्याच्या हेसे-नासाऊ प्रांताचा एक भाग असलेल्या हानाऊ येथे झाला होता आणि 1888 मध्ये,किशोरावस्थेत काही संसाधने, पैसा नसताना, कोणतेही पदवीधर अभ्यास आणि इंग्रजी भाषेचे ज्ञान नसताना युनायटेड स्टेट्समध्ये आले होते. एका टेक्सटाईल कंपनीने त्यांना कामावर घेतले आणि एका दशकात ते तेथे एक कार्यकारी झाले, अखेर श्रीमंत झाले.ओपेनहाइमरचे कुटुंब हे ज्यूंचे पालन न करणारे होते.1912 मध्ये, हे कुटुंब 155 रिव्हरसाइड ड्राईव्हच्या 11व्या मजल्यावर, वेस्ट 88व्या स्ट्रीट, मॅनहॅटनजवळ, आलिशान घरे आणि टाउनहाऊससाठी प्रसिद्ध असलेल्या एका अपार्टमेंटमध्ये राहण्यास गेले. त्यांच्या कला संग्रहात पाब्लो पिकासो आणि एडवर्ड वुइलार्ड यांच्या कलाकृतींचा समावेश होता आणि व्हिन्सेंट व्हॅन गॉगच्या किमान तीन मूळ चित्रांचा समावेश होता.[8] रॉबर्टचा धाकटा भाऊ फ्रँक होता, जो पुढे एक भौतिकशास्त्रज्ञ बनला आणि त्याने नंतर सॅन फ्रान्सिस्को मध्येच एक्सप्लोरेटोरियम विज्ञान संग्रहालयाची स्थापना केली.

ओपेनहायमरचे प्राथमिक शिक्षण अल्क्युइन प्रिपरेटरी स्कूलमध्ये झाले. 1911 मध्ये त्यांनी एथिकल कल्चर सोसायटी स्कूलमध्ये प्रवेश केला. नैतिक संस्कृतीच्या चळवळीवर  आधारित नैतिक प्रशिक्षणाच्या प्रकाराला चालना देण्यासाठी फेलिक्स ॲडलरने  याची स्थापना केली होती, ज्याचे ब्रीदवाक्य "डीड बिफोर क्रीड" होते. 1907 ते 1915 या काळात त्यांचे वडील अनेक वर्षे सोसायटीचे सदस्य होते, त्यांच्या विश्वस्त मंडळावर सेवा करत होते. ओपेनहाइमर हे एक बहुमुखी विद्वान होते, त्यांना इंग्रजी आणि फ्रेंच साहित्यात आणि विशेषतः खनिजशास्त्रात रस होता.[12] त्याने एका वर्षात तिसरी आणि चौथी इयत्ते पूर्ण केली आणि आठव्या इयत्तेचा निम्मा वर्ग वगळला.

त्याच्या शेवटच्या वर्षात त्याला रसायनशास्त्रात रस निर्माण झाला.[13] त्यांनी 1921 मध्ये पदवी प्राप्त केली आणि एक वर्षानंतर, वयाच्या 18 व्या वर्षी हार्वर्ड कॉलेजमध्ये प्रवेश केला, कारण युरोपमधील कौटुंबिक उन्हाळ्याच्या सुट्टीत जोआचिमस्टल येथे भेट घेत असताना त्यांना कोलायटिसचा झटका आला. आजारातून बरे होण्यासाठी त्याच्या वडिलांनी त्याच्या इंग्रजी शिक्षक हर्बर्ट स्मिथची मदत घेतली, ज्यांनी त्याला न्यू मेक्सिकोला नेले, जिथे ओपेनहायमर घोडेस्वारी आणि नैऋत्य युनायटेड स्टेट्सच्या प्रेमात पडला.

ओपेनहायमरने रसायनशास्त्रात शिक्षण घेतले, परंतु हार्वर्डला विज्ञानाच्या विद्यार्थ्यांना इतिहास, साहित्य आणि तत्त्वज्ञान किंवा गणिताचा अभ्यास करणे आवश्यक होते. त्याने प्रत्येक टर्म सहा अभ्यासक्रम घेऊन त्याच्या उशीरा सुरुवातीची भरपाई केली आणि त्याला अंडरग्रेजुएट ऑनर सोसायटी फी बीटा कप्पामध्ये प्रवेश मिळाला. त्याच्या पहिल्या वर्षी, त्याला स्वतंत्र अभ्यासाच्या आधारावर भौतिकशास्त्रात पदवीधर होण्यासाठी प्रवेश मिळाला, याचा अर्थ त्याला मूलभूत वर्ग घेण्याची आवश्यकता नव्हती आणि त्याऐवजी प्रगत वर्गात प्रवेश घेऊ शकतो. पर्सी ब्रिजमन यांनी शिकवलेल्या थर्मोडायनामिक्सच्या अभ्यासक्रमामुळे ते प्रायोगिक भौतिकशास्त्राकडे आकर्षित झाले. 1925 मध्ये, तीन वर्षांच्या अभ्यासानंतर, ओपेनहायमरने बॅचलर ऑफ आर्ट्स पदवी उच्च गुणांनी पदवी प्राप्त केली.