दक्षिण अमेरिका

दक्षिण अमेरिका
क्षेत्रफळ	१,७८,४०,००० चौ. किमी (६८,९०,००० चौ. मैल)
लोकसंख्या	३८,५७,४२,५५४
घनता	२१.४ /चौ. किमी (५५ /चौ. मैल)
देश	१२
भूभाग	३
सर्वात मोठी शहरे	यादी

हा लेख 'दक्षिण अमेरिका' नावाचा खंड याबद्दल आहे. या शब्दाच्या इतर उपयोगांसाठी पाहा, अमेरिका.

दक्षिण अमेरिका किंवा लॅटिन अमेरिका (इंग्लिश: South America) हा पृथ्वीवरील ७ प्रमुख खंडांपैकी एक खंड आहे. दक्षिण अमेरिका पश्चिम व दक्षिण गोलार्धात स्थित असून तो बऱ्याचदा अमेरिका ह्या मोठ्या खंडाचा एक उपखंड देखील मानला जातो. दक्षिण अमेरिकेच्या पश्चिमेला प्रशांत महासागर, पूर्व व उत्तरेला अटलांटिक महासागर व वायव्येला उत्तर अमेरिका खंड व कॅरिबियन समुद्र आहेत.

दक्षिण अमेरिका खंडाचे क्षेत्रफळ १,७८,४०,००० चौ. किमी (६८,९०,००० चौ. मैल) (चौथ्या क्रमांकावर) तर लोकसंख्या &0000000385742554.000000३८,५७,४२,५५४ (पाचव्या क्रमांकावर) आहे.

भूगोल[संपादन]

दक्षिण अमेरिका खंड पृथ्वीच्या पश्चिम गोलार्धात असून सर्वमान्यपणे कोलंबिया व पनामा ह्या देशांची सीमा त्याला उत्तर अमेरिका खंडापासून विभागण्यासाठी वापरली जाते. कॅरिबियन समुद्रातील अरूबा, कुरसावो, बोनएर, त्रिनिदाद व टोबॅगो ही बेटे भौगोलिक दृष्ट्या दक्षिण अमेरिकेच्या जवळ असली तरीही ती राजकीय दृष्ट्या उत्तर अमेरिकेत मोडतात.

दक्षिण अमेरिकेच्या बौगोलिक रचनेत प्रचंड वैविध्य आढळते. अ‍ॅमेझॉन ही जगातील सर्वात मोठी दुसरी नदी, आन्देस ही जगातील सर्वात लांब पर्वतरांग तसेच एंजल हा जगातील सर्वात उंच धबधबा दक्षिण अमेरिकेत स्थित आहेत. तसेच

इतिहास[संपादन]

देश व भूभाग[संपादन]

ध्वज व नाव	क्षेत्रफळ (वर्ग किमी)	लोकसंख्या (जुलै २००९^[१])	लोकसंख्या घनता (प्रति वर्ग किमी)	राजधानी
आर्जेन्टिना ^[२]	२,७६६,८९०	४०,९१३,५८४	&0000000000000014.800000१४.८	बुएनोस आइरेस
बोलिव्हिया ^[३]	१,०९८,५८०	९,७७५,२४६	&0000000000000008.900000८.९	ला पाझ, सुक्रे ^[४]
ब्राझील^[५]	८,५११,९६५	१९८,७३९,२६९	&0000000000000023.300000२३.३	ब्राझिलिया
चिली^[६]^[७]	७५६,९५०	१६,६०१,७०७	&0000000000000021.900000२१.९	सान्तियागो
कोलंबिया^[८]	१,१३८,९१०	४५,६४४,०२३	&0000000000000040.100000४०.१	बोगोता
इक्वेडोर ^[९]	२८३,५६०	१४,५७३,१०१	&0000000000000051.400000५१.४	क्वितो
फॉकलंड द्वीपसमूह (ब्रिटन) ^[१०]^[११]	१२,१७३	३,१४०	&0000000000000000.260000०.२६	पोर्ट स्टॅन्ली
फ्रेंच गयाना (फ्रान्स)	८३,५३४ ^[१२]	२२१,५०० ^[१३]	&0000000000000002.700000२.७	कायेन
गयाना ^[१४]	२१४,९७०	७७२,२९८	&0000000000000003.600000३.६	जॉर्जटाउन
पेराग्वे ^[१५]	४०६,७५०	६,९९५,६५५	&0000000000000017.200000१७.२	आसुन्सियोन
पेरू^[१६]	१,२८५,२२०	२९,५४६,९६३	&0000000000000023.000000२३.०	लिमा
साउथ जॉर्जिया व साउथ सँडविच द्वीपसमूह (ब्रिटन) ^[१७]^[१८]	३,९०३	०	०	ग्रिटविकेन
सुरिनाम^[१९]	१६३,२७०	४८१,२६७	&0000000000000002.900000२.९	पारामारिबो
उरुग्वे उरुग्वे ^[२०]	१७६,२२०	३,४९४,३८२	&0000000000000019.800000१९.८	मोन्तेविदेओ
व्हेनेझुएला ^[२१]	९१२,०५०	२६,८१४,८४३	&0000000000000029.400000२९.४	काराकास

अर्थव्यवस्था[संपादन]

दक्षिण अमेरिकेची अर्थव्यवस्था नैसर्गिक संपत्ती व निर्यातीवर अवलंबून आहे. गेल्या दोन दशकांमध्ये येथील अनेक देश वेगाने आर्थिक प्रगती करत आहेत. ब्राझिल ही जगतील आठव्या क्रमांकाचा अर्थव्यवस्था दक्षिण अमेरिकेत प्रथम क्रमांकावर आहे. ऐतिहासिक काळापासून दक्षिण अमेरिकेत दरवाढीची पातळी कायमच उच्च राहिली आहे व चिलीचा अपवाद वगळता इतर सर्व देशांमध्ये सध्या व्याजदर उच्च पातळीवर आहेत. तसेच वाढत्या अर्थव्यवस्थेनुसार समाजातील श्रीमंत व गरीब लोकांच्या उत्पन्नामधील दुरी झपाट्याने वाढते आहे.

देश	जीडीपी (किरकोळ)^[२२]	जीडीपी (पीपीपी)^[२३]	वार्षिक दरडोई उत्पन्न^[२३]	माविनि^[२४]
आर्जेन्टिना	&0000000000326474.000000३,२६,४७४	&0000000000572860.000000५,७२,८६०	&0000000000014413.000000१४,४१३	&0000000000000000.775000०.७७५	▲
बोलिव्हिया	&0000000000017413.000000१७,४१३	&0000000000043424.000000४३,४२४	&0000000000004330.000000४,३३०	&0000000000000000.643000०.६४३	▲
ब्राझील	&0000000001574039.000000१५,७४,०३९	&0000000002013186.000000२०,१३,१८६	&0000000000010513.000000१०,५१३	&0000000000000000.699000०.६९९	▲
चिली	&0000000000222788.000000२,२२,७८८	&0000000000276338.000000२,७६,३३८	&0000000000015883.000000१५,८८३	&0000000000000000.783000०.७८३	▲
कोलंबिया	&0000000000319654.000000३,१९,६५४	&0000000000456300.000000४,५६,३००	&0000000000008215.000000८,२१५	&0000000000000000.689000०.६८९	▼
इक्वेडोर	&0000000000052572.000000५२,५७२	&0000000000106993.000000१,०६,९९३	&0000000000007685.000000७,६८५	&0000000000000000.695000०.६९५	▲
फॉकलंड द्वीपसमूह	?	&0000000000000075.000000७५	&0000000000025000.000000२५,०००		N/A
फ्रेंच गयाना		N/A			N/A
गयाना	&0000000000001130.000000१,१३०	&0000000000003082.000000३,०८२	&0000000000004035.000000४,०३५	&0000000000000000.611000०.६११	▲
पेराग्वे	&0000000000016006.000000१६,००६	&0000000000029403.000000२९,४०३	&0000000000004778.000000४,७७८	&0000000000000000.640000०.६४०	▲
पेरू	&0000000000127598.000000१,२७,५९८	&0000000000245883.000000२,४५,८८३	&0000000000008723.000000८,७२३	&0000000000000000.723000०.७२३	▲
सुरिनाम	&0000000000002984.000000२,९८४	&0000000000004436.000000४,४३६	&0000000000008323.000000८,३२३	&0000000000000000.646000०.६४६	▲
उरुग्वे	&0000000000032262.000000३२,२६२	&0000000000042543.000000४२,५४३	&0000000000013294.000000१३,२९४	&0000000000000000.765000०.७६५	▼
व्हेनेझुएला	&0000000000319443.000000३,१९,४४३	&0000000000335200.000000३,३५,२००	&0000000000012785.000000१२,७८५	&0000000000000000.696000०.६९६	▼

संदर्भ[संपादन]

^ Except for the figures on the Falkland Islands (which are from July 2008) and French Guiana (January 2008).
^ "CIA - The World Factbook - Argentina". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Bolivia". Archived from the original on 2018-12-11. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ La Paz is the administrative capital of Bolivia; Sucre is the judicial seat.
^ "CIA - The World Factbook - Brazil". Archived from the original on 2015-12-22. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Chile". Archived from the original on 2015-11-06. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ Includes Easter Island in the Pacific Ocean, a Chilean territory frequently reckoned in Oceania. Santiago is the administrative capital of Chile; Valparaíso is the site of legislative meetings.
^ "CIA - The World Factbook - Colombia". Archived from the original on 2009-05-13. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Ecuador". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Falkland Islands". Archived from the original on 2010-01-29. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ Claimed by Argentina.
^ BBC NEWS | Americas | Country profiles | Regions and territories: French Guiana
^ Insee - Population - Population des régions au 1er janvier
Français : फ्रेंच मजकूर
^ "CIA - The World Factbook - Guyana". Archived from the original on 2018-12-23. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Paraguay". Archived from the original on 2015-11-04. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Peru". Archived from the original on 2016-11-05. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - South Georgia and the South Sandwich Islands". Archived from the original on 2015-08-13. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ Also claimed by Argentina, the South Georgia and the South Sandwich Islands in the South Atlantic Ocean are commonly associated with Antarctica (due to proximity) and have no permanent population, only hosting a periodic contingent of about 100 researchers and visitors.
^ "CIA - The World Factbook - Suriname". Archived from the original on 2019-01-07. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Uruguay". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "CIA - The World Factbook - Venezuela". Archived from the original on 2013-09-23. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "स्रोत" (PDF). 2010-10-24 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b "Source". Archived from the original on 2013-04-24. 2011-09-01 रोजी पाहिले.
^ "Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G" (PDF). The United Nations. 2009-10-05 रोजी पाहिले.

हे सुद्धा पहा[संपादन]

लॅटिन अमेरिका

बाह्य दुवे[संपादन]

[1] Except for the figures on the Falkland Islands (which are from July 2008) and French Guiana (January 2008).

[2] "CIA - The World Factbook - Argentina". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[3] "CIA - The World Factbook - Bolivia". Archived from the original on 2018-12-11. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[4] La Paz is the administrative capital of Bolivia; Sucre is the judicial seat.

[5] "CIA - The World Factbook - Brazil". Archived from the original on 2015-12-22. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[6] "CIA - The World Factbook - Chile". Archived from the original on 2015-11-06. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[7] Includes Easter Island in the Pacific Ocean, a Chilean territory frequently reckoned in Oceania. Santiago is the administrative capital of Chile; Valparaíso is the site of legislative meetings.

[8] "CIA - The World Factbook - Colombia". Archived from the original on 2009-05-13. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[9] "CIA - The World Factbook - Ecuador". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[10] "CIA - The World Factbook - Falkland Islands". Archived from the original on 2010-01-29. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[11] Claimed by Argentina.

[12] BBC NEWS | Americas | Country profiles | Regions and territories: French Guiana

[13] Insee - Population - Population des régions au 1er janvier
Français : फ्रेंच मजकूर

[14] "CIA - The World Factbook - Guyana". Archived from the original on 2018-12-23. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[15] "CIA - The World Factbook - Paraguay". Archived from the original on 2015-11-04. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[16] "CIA - The World Factbook - Peru". Archived from the original on 2016-11-05. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[17] "CIA - The World Factbook - South Georgia and the South Sandwich Islands". Archived from the original on 2015-08-13. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[18] Also claimed by Argentina, the South Georgia and the South Sandwich Islands in the South Atlantic Ocean are commonly associated with Antarctica (due to proximity) and have no permanent population, only hosting a periodic contingent of about 100 researchers and visitors.

[19] "CIA - The World Factbook - Suriname". Archived from the original on 2019-01-07. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[20] "CIA - The World Factbook - Uruguay". Archived from the original on 2007-06-12. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[21] "CIA - The World Factbook - Venezuela". Archived from the original on 2013-09-23. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[22] "स्रोत" (PDF). 2010-10-24 रोजी पाहिले.

[PPP_GDP-23] "Source". Archived from the original on 2013-04-24. 2011-09-01 रोजी पाहिले.

[UN-24] "Human Development Report 2009. Human development index trends: Table G" (PDF). The United Nations. 2009-10-05 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]

[१९]

[२०]

[२१]

[२२]

[२३]

[२४]

ब च सं अमेरिका खंडातील देश
उत्तर अमेरिका	बर्म्युडा (युनायटेड किंग्डम) • कॅनडा • अमेरिका • ग्रीनलँड (डेन्मार्क) • मेक्सिको • सेंट पियेर व मिकेलो (फ्रान्स)
मध्य अमेरिका	बेलीझ • कोस्टा रिका • ग्वातेमाला • होन्डुरास • निकाराग्वा • पनामा • एल साल्व्हाडोर
कॅरिबियन	अँग्विला (युनायटेड किंग्डम) • अँटिगा आणि बार्बुडा • अरूबा (नेदरलँड्स) • बहामास • बार्बाडोस • केमन द्वीपसमूह (युनायटेड किंग्डम) • क्युबा • कुरसावो (नेदरलँड्स) • डॉमिनिकन प्रजासत्ताक • डॉमिनिका • ग्रेनेडा • ग्वादेलोप (फ्रान्स) • हैती • जमैका • मार्टिनिक (फ्रान्स) • माँटसेराट (युनायटेड किंग्डम) • नव्हासा द्वीप (अमेरिका) • पोर्तो रिको (अमेरिका) • सेंट बार्थेलेमी (फ्रान्स) • सेंट किट्स आणि नेव्हिस • सेंट मार्टिन (फ्रान्स) • सिंट मार्टेन (नेदरलँड्स) • सेंट व्हिन्सेंट आणि ग्रेनेडीन्स • सेंट लुसिया • त्रिनिदाद व टोबॅगो • टर्क्स आणि कैकास द्वीपसमूह (युनायटेड किंग्डम) • यु.एस. व्हर्जिन द्वीपसमूह (अमेरिका) • ब्रिटीश व्हर्जिन द्वीपसमूह (युनायटेड किंग्डम)
दक्षिण अमेरिका	आर्जेन्टिना • बोलिव्हिया • ब्राझील • चिली • कोलंबिया • इक्वेडोर • साउथ जॉर्जिया व साउथ सँडविच द्वीपसमूह (युनायटेड किंग्डम) • गयाना • फ्रेंच गयाना (फ्रान्स) • फॉकलंड द्वीपसमूह (युनायटेड किंग्डम) • पेराग्वे • पेरू • सुरिनाम • उरुग्वे • व्हेनेझुएला